Over een onderschatte factor in de Trump-zege

Donald Trump is gekozen tot de Amerikaanse president. CNN noemt 24 theorieën over hoe dit kon gebeuren. Het is nog te vroeg voor wetenschappelijke resultaten en het was vast een combinatie van factoren. Wel valt op dat CNN één factor niet noemt. Een factor die vaak wordt onderschat.

“De democraten mogen hopen dat Trump zich niet kandidaat stelt.” Dit zei ik in 2011 bij een lunch met deels buitenlandse collega’s. Ze keken me meewarig aan. Die jonge Hollander had duidelijk geen kijk op Amerikaanse politiek. De Californische hoogleraar aan tafel legde me geduldig uit dat niemand Trump serieus nam. Trump stelde zich toen niet kandidaat; wel bij de verkiezingen erna.

Bij die verkiezingen, begin deze maand, zag ik Trump het eerlijk gezegd niet redden tegen Clinton. Door te weinig zijn kernboodschap uit te dragen in de campagne had hij zijn kansen niet gemaximaliseerd. Hij leek steun tekort te komen. Uiteindelijk haalde hij 46% van de stemmen. Minder dan Clinton, maar – door het hem welgezinde getrapte kiesstelsel – genoeg voor de winst.

Wereldbeeld Hoe kreeg Trump die steun? Allereerst doordat het land verdeeld is in twee kampen die de laatste decennia uit elkaar zijn gegroeid. Wie er ook op het stembiljet staat, het belangrijkste is van welke partij hij of zij is. Exitpolls tonen dat 84% van de liberals op Clinton stemde, en 89% van de Democraten. Omgekeerd koos 81% van de conservatives voor Trump, en 90% van de Republikeinen.

Als ik in de VS woonde zou ik me ook laten leiden door partijkeuze. Mijn wereldbeeld en ideeën passen nu eenmaal niet bij de Republikeinen. Dan kom je al gauw uit bij een Democraat, wie dat ook moge zijn. Ook dit jaar stemden de meeste kiezers op de kandidaat die hen qua inhoud en stijl (lastig te onderscheiden) het meeste aansprak. Dat is democratie. In die zin was dit een normale verkiezing.

Toch was deze verkiezing  anders: Trump was een ongebruikelijke kandidaat. Die niettemin zijn 16 Republikeinse tegenstanders versloeg en Republikeinen even massaal aantrok als zijn voorgangers. Hoe? Het is gissen. Hier is nog geen rigoureus wetenschappelijk onderzoek naar gedaan. Wel weet ik nog waarom ik in 2011 een sterke kandidaat in hem zag: vanwege een vaak onderschatte factor.

PVV-light In veel Westerse landen willen veel kiezers al jaren minder immigratie en meer integratie. Dat verklaart het electorale succes van anti-immigratiepartijen in vrijwel alle Westerse landen. Het verklaart waarschijnlijk deels de uitslag van het Brexit-referendum in juni. Het verklaart tevens dat ex-PvdA’er Jacques Monasch nu een “PVV-light” wil starten. Het verklaart wellicht ook deels Trump.

De VS hebben andere immigratieproblemen dan Europa. Was de Brexit onder andere een afwijzing van Calais en ‘wir schaffen das,’ in de VS wil 41% van de kiezers (waarvan 86% op Trump stemde) een muur op de Mexicaanse grens en 25% wil illegalen deporteren (83%). Een overeenkomst met Europa is angst voor moslimterrorisme, waar Trump op inspeelt met een inreisverbod voor moslims.

Vooral Republikeinen delen die zorgen, maar Trump’s tegenkandidaten negeerden ze. Zo sloot Marco Rubio in 2013 een akkoord bedoeld om 11 miljoen illegalen uitzicht te geven op staatsburgerschap. Dit voorjaar wezen diverse peilingen uit dat wat Trump-aanhangers onderscheidde van die van Rubio, Ted Cruz en John Kasich was dat ze vaker voor illegalendeportatie en een mosliminreisverbod waren.

Dit zijn slechts aanwijzingen. En het is maar één factor. Maar cruciaal lijkt dat immigratiezorgen sterk mobiliserend kunnen werken. Bij de Brexit en bij Europese verkiezingen zagen we dat onvrede met immigratiebeleid veel kiezers naar de stembus kan brengen. Die factor wordt vaak onderschat, en niet alleen door CNN. Ook de Britse ex-premier David Cameron sprak relatief weinig over immigratie.

Geliefd En Trump’s beledigingen? Blijkbaar nemen veel kiezers die voor lief. Hij kreeg onverwacht veel steun van vrouwen en Latino’s; NRC Handelsblad meldde zaterdag dat liefst 20% van de kiezers die Trump ongeschikt vonden als president toch op hem stemden. Ook dat zagen we eerder, zoals bij de weinig geliefde en als weinig competent beschouwde PVV-leider Geert Wilders. Het gaat om de boodschap.

Zeker, er speelt veel meer dan immigratie. Maar hoe zal men terugkijken op 2016? Wellicht zoals we nu terugkijken op zorgen over milieuvervuiling rond 1980: groene partijen kwamen op; andere namen hun standpunten over. Of op massale uitbuiting van arbeiders rond 1880: socialistische partijen kwamen op; andere namen hun standpunten over. Zo niet, dan liepen ze electorale risico’s.

Dat werkte al zo vèr voor 2011. En dat zal nog wel een tijdje zo blijven.