Ook zonder het zwart van Piet is Sinterklaas een feest

Mijn nicht, moeder van een 1-jarig dochtertje, vroeg mij om een positief stuk te schrijven over Zwarte Piet. Zonder uitgebreide geschiedenisles over waarom het anders moet (dat is haar inmiddels wel duidelijk), maar met een idee over hoe het dan wél kan. Dat vond ik een goed idee. Lees hieronder het resultaat! Wil je vooral mijn tips voor ouders lezen, scroll dan naar onder.

Een van Nederlands meest geliefde feestdagen is Sinterklaas. Je schoen zetten was (is) één van de leukste dingen die er bestond. Het simpele geluk van naar bed gaan met de wetenschap dat je de volgende ochtend een cadeautje of iets lekkers krijgt, brengt kinderlijk enthousiasme in iedereen naar boven. Ieder jaar bij de aankomst van de Sint gingen wij bij opa en oma naar de optocht kijken en op Sinterklaasdag waren we hier weer te vinden, ditmaal voor alle cadeautjes. Ook op school kwamen Sint en Piet altijd langs. Toen ik 15 was heb ik zelf een keer Piet gespeeld. Wat een gedoe; je mocht geen enkel stukje van je echte huid meer kunnen zien en de wat oudere kinderen probeerden constant mijn mouwen omhoog te trekken als bewijs dat ik niet zwart was.

Zwart van roet Een paar jaar later, ik was 21 of 22, werd ik door een (wit) vriendinnetje meegenomen naar een debat genaamd ‘Zwart van roet’. Ik weet nog goed dat er een (witte) man aanwezig was die voor het Sinterklaasjournaal werkte. Hij zat gewoon in het publiek, maar iemand wist toevallig wie hij was. Hij kreeg even het woord en vertelde dat hij uit nieuwsgierigheid was komen kijken, en had verwacht dat hij er een handjevol boze donkere mensen uit de Bijlmer zou treffen. Hij was stomverbaasd over hoeveel mensen er waren en zeker niet ‘wat boze donkere mensen uit de Bijlmer’, maar mensen met allerlei achtergronden met weloverwogen wederzijdse argumentatie en veel kennis over de geschiedenis van het feest. Ondanks dat hij bij het Sinterklaasjournaal werkt en nooit had getwijfeld over zijn traditie, heeft hij daar gezeten en geluisterd.

Voor het eerst in mijn korte leven hoorde ik daar over de keerzijde van onze traditie; dat er een hoop mensen zijn die het feest niet als leuk ervaren, maar als kwetsend en ronduit vervelend. Zij ervoeren het ‘zwarte’ aspect van Zwarte Piet niet als zomaar schoorsteenschmink, maar als blackface. (Blackface is een oude vorm van entertainment, ontstaan in de Verenigde Staten, waarbij witte mensen met zwarte gezichtsschmink – blackface – de spot dreven met donkere mensen.) Na afloop van het debat belde ik mijn vader, die me doodleuk vertelde dat hij vroeger wel eens heeft geprobeerd iets te doen aan Zwarte Piet, maar dat het zinloos was.

Maar jij bent een goeie Mijn vader is donker. Als jongen werd hij vaker geweigerd in het nachtleven dan de witte jongens, en we kennen allemaal de goedbedoelde, maar racistische opmerkingen in de trant van ‘maar jij bent een goeie’. Bij ons thuis was racisme echter geen onderwerp van gesprek. Ook in een veilige, ietwat saaie omgeving van een dorp waar ik – net als de meeste kinderen in Nederland – ben opgegroeid, waren de meeste mensen wit en was racisme niets iets wat men besprak, laat staan iets waar men over nadacht of bewust meemaakte. 

Terug naar de reactie van mijn vader. Ik was stomverbaasd en ook een beetje boos. Waarom had hij nooit iets gezegd? Toen ik er eens met een donkere vriendin over praatte, zei zij dat ze op straat door een kindje een keer is nageroepen als ‘Kijk, Zwarte Piet!’ Door deze ervaringen ben ik me in het onderwerp gaan verdiepen en met meer mensen gaan praten. Gaandeweg leerde ik over de oorsprong van onze Piet. Piet praatte vroeger met zogenaamd Surinaams accent, bijvoorbeeld, deed vroeger vooral kunstjes, maakte veel spelfouten en gedroeg zich dommig. Ook draagt hij kleding die je in 17e en 18e-eeuwse schilderkunst terugvindt aan de lijfjes van zwarte zogeheten ‘negerpages’.

Doodsimpel Het jaar hierna sloot ik me aan bij de Zwarte Piet is Racisme-campagne (ZPIR). Zelden heeft een groep mensen me zó geïnspireerd als dit team. Het zijn mensen die een probleem zien in een zeer populaire traditie, en ondanks de wetenschap dat het een lange en moeizame strijd is, zich hierin vastgebeten hebben; dit moet en kan anders. De oplossing leek toen (en nu nog steeds) doodsimpel: Piet moet niet langer een raciale karikatuur van een donker mens zijn (waarbij de karikatuur nu bestaat uit de volledig zwarte ‘huid’, rode lippen, oorbellen en het zwarte haar.) Het Sinterklaasfeest moet een inclusief feest worden voor héél Nederland, met een piet die zwarte schmink opheeft om één enkele reden: hij moet voor zijn werk door de schoorsteen. Een piet met roetvegen dus, zonder rode lippen, oorbellen en pruik met zwarte krullen. Die iedereen die dat wil kan spelen. Achteraf heb ik me weleens verbaasd dat ik, toen ik op mijn 15e piet speelde, niet heb gerealiseerd hoe gek het was dat je geen enkel plekje van mijn witte huid mocht zien.

Uiteindelijk gaat het even niet om ons jeugdsentiment, maar om het feit dat er iets mis is met onze traditie. En dat dat helaas als gevolg heeft dat het Sinterklaasfeest voor een deel van de Nederlanders helemaal niet leuk is. Met een beetje empathie kunnen we heel gemakkelijk Zwarte Piet veranderen van een raciale karikatuur naar een Piet die zwart is van roet. (Of regenboogpiet, of…)

Ook mijn traditie Waarom vertel ik dit allemaal? Het Sinterklaasfeest is ook mijn traditie. Het is belangrijk dat iedereen begrijpt dat ‘mensen zoals ik’, mensen die Zwarte Piet willen aanpassen, dit feest ook graag willen vieren! En op dit moment kan dit helaas niet. Een feest voor iedereen De oplossing van ‘Roetpiet’ doet eer aan het verhaal dat wij als kind hoorden (Piet is zwart van roet, niet van huidskleur!) en zorgt dat íedereen, ongeacht zijn of haar huidskleur en afkomst, Piet kan spelen. Maar als er een landelijke voorkeur is voor Regenboogpieten (uiteraard ook zonder rode lippen, oorbellen en zwart krullend haar, zie punt in vorige alinea) vind ik dat net zo leuk, en als Piet voortaan als aliën door het leven gaat, zeg ik ook dikke prima.

Oh en hoor ik je daar nog iets zeggen over dat de mensen die Piet spelen onherkenbaar horen te zijn? Nou, dan zeg je gewoon: Sinterklaas heeft het zó druk dat hij nieuwe Pieten heeft aangenomen. Dus Meester Jan / Tante Lisa / Buurman Mark werkt nu ook voor Sinterklaas! Hoe cool is dat? Best wel cool. Dit is slechts een van vele oplossingen die we kunnen gebruiken om verandering ook voor de gelovende kinderen uit te leggen, en de traditie voor iedereen mooi en van deze tijd te maken.

Tips voor ouders Wat ik ouders van jonge kinderen nog op het hart wil drukken, is het volgende:

1. Wees niet bang om je op de school van jouw kind(eren) uit te spreken! Dát piet gaat veranderen, is zeker. Maar als geen of weinig ouders zich op school uitspreken voor een aanpassing, zullen scholen blijven achterlopen op de maatschappelijke ontwikkelingen. Voor wie wil: ZPIR heeft een voorbeeldbrief die je naar de school van jouw kind kan sturen.

2. Be the change! Ga naar de intocht met je mooie kindje met roetvegen of mooie regenboogkleuren op de wangen, en toon de wereld hoe leuk en makkelijk verandering kan zijn.

3. Voor ouders van kinderen die nog geloven: verzin een verhaal over waarom Piet verandert. Bijvoorbeeld: er zijn niet zoveel schoorstenen meer, dus piet is gewoon een stuk schoner. (Het filmpje ‘ Beste Meneer Sint ‘ is hiervan een prachtig voorbeeld.)

4. Tot slot: er zijn de afgelopen twee jaar een aantal hele leuke en vooruitstrevende Sinterklaas-kinderboeken uitgebracht. Deze boeken zijn makkelijk te vinden op het internet.

Voor ouders van kinderen die niet meer geloven: kinderen begrijpen meer dan je denkt. Vertel ze waar het uiterlijk van Zwarte Piet op gebaseerd is, en leg uit dat er mensen zijn die dat niet leuk vinden en dat het mensen kwetst, en dat zij graag willen dat Piet er een beetje anders uit gaat zien. Om het feest weer voor íedereen leuker te maken, wordt Piet daarom aangepast. Je zult je verbazen over de positieve en open reactie van jouw kindje!

Vind je het moeilijk om dat zelf uit te leggen? Gerda deed het in 1987 (!!) al voor je in Sesamstraat!

Redactie: Nellie Stiny