Ook last van uw mensbeeld?

Onterecht, het begrijpen en durven loslaten van ons mensbeeld, kan enorm helpen. Goed voornemen?

Ik heb er zelf nogal eens last van. Van mijn mensbeeld, bedoel ik. Net als ik denk dat ik iets objectief heb bekeken, blijkt het toch vooral mijn mensbeeld weer te zijn dat mijn blik stuurt. Blijkt dat mensbeeld toch een verrekte sterk eigen willetje te hebben en veel talent voor bijna ongemerkt sturen; je zou er bijna moedeloos van worden.

Hoe zit het trouwens met uw mensbeeld? Wat denkt u van ‘de mens’. Is ie van nature tot het goede geneigd? Of is de mens voor de mens een wolf? Engeltje of uitvreter? Nee, nee, het is niet uw partner (hoe graag die ook zou willen) en ook niet uw krant of omroep, maar uw mensbeeld dat in hoge mate bepaalt hoe u de wereld ziet en ervaart.

Is dat gevaarlijk? Tja, het blijft in ieder geval altijd oppassen. Want ze willen nogal eens wat opdringerig zijn, die mensbeelden. Het blijkt sowieso verkeerd te gaan als we de extreme versies van mensbeelden tegenkomen. Het extreme beeld van de goede mens die alles wil delen, maakte een onleefbare, paranoïde samenleving met hoge gevangenismuren rondom de voormalige DDR. Het extreme beeld van mensen die zelf wel alles oplossen en uitrekenen, geeft ons een Amerika met beschamend veel armoede voor zo’n rijk land. Als er al zoiets is als ‘het meest kloppende’ mensbeeld, dan ligt dat waarschijnlijk ergens in het grijze midden. Daarbij is het nooit echt aan te wijzen of vast te pinnen, want verschuivend in tijd en in plaats.

Terug naar wat het mensbeeld voor ons doet. Ons mensbeeld bepaalt niet alleen hoe we staan in het leven, maar ook wat we horen en zien. Hebben we eenmaal een uitgesproken mensbeeld aan boord, dan gaan we selectief waarnemen. Zaken die passen bij ons mensbeeld zien we groter en beter dan zaken de er niet bij passen. We omringen ons ook met vrienden, media, boeken die aansluiten op ons mensbeeld en ons er in bevestigen. Onderzoek laat zien dat we mensen aardiger vinden die het met ons eens zijn en die qua waarden en opvattingen op ons lijken. Zo ontstaan eigen werelden. De wereld van Volkskrant-lezers tegenover Telegraaflezers, Joop tegenover GeenStijl, noem maar op. En natuurlijk, zoals veel is ook het ontstaan van een mensbeeld een combinatie van nature en nurture. Dus zit je al in een bepaalde wereld dan is de kans op het ontstaan van een daarmee overeenkomstig mensbeeld groot. Ik herken dat vaak bij anderen, anderen waarschijnlijk ook bij mij…

Nu is zo’n mensbeeld nogal eenkennig. Als ie op iets stuit wat niet bij zijn beeld past, dan loopt ie er het liefst met een boog omheen. En zo stuurt ie ook zijn bezitter. Ons mensbeeld laat ons onze verhalen op een eigen manier vertellen. Met bepaalde keuzes in de feiten, de woorden, de beelden. Neem het voorbeeld armoede, dat ik hier – omdat overdrijven de zaak duidelijk maakt – wat zwart/wit zal uitwerken.

Met de mensbeeld-bril waarmee je vooral de collectief gerichte samenwerkende mens ziet, wordt er nadruk gelegd op de omvang van de armoede, 8% van Nederland. De effecten voor de mensen en vooral de kinderen. De sociale uitsluiting waar het toe leidt. De voedselbanken. De bureaucratische molens, ondoorzichtige regelingen. De schulden. En nadruk op de groep arme ouderen. Wordt gekeken vanuit het mensbeeld dat uitgaat van de burger van de eigen keuzes en eigen verantwoordelijkheden, dan worden andere accenten in het verhaal gelegd. Wordt verteld dat armoede is gehalveerd in ruim tien jaar: van 16% naar 8%. Dat mensen in armoede een vlottende groep is: 4 van de 10 stromen jaarlijks uit. Dat velen, ook voedselbankbezoekers, regelingen niet gebruiken en zich niet laten bijstaan in werk en schulden. Dat ouderen de laatste 10 jaar zich grotendeels van armoede hebben ontdaan (van 20% naar 7%).

De bovenstaande feiten komen uit de Armoedemonitor 2007  en uit een onderzoek naar voedselbanken. Kloppen dus allemaal, hoe je er ook naar kijkt. 

In dit voorbeeld zien we hoe (mens-)beelden de beleving of accentuering van feiten kan sturen. Hier werden twee eenzijdige, dus incomplete beelden geschetst. Eenzijdige beelden leiden tot eenzijdige analyses en dus gebrekkige oplossingen. Kies je voor één van de beelden, dan ligt verkeerd of eenzijdig beleid op de loer. En zo’n keuze is gemakkelijk gemaakt, een oude sociologische wet zegt immers dat als mensen een beeld voor waar aannemen, ze ook naar dat beeld handelen. Bovendien zien we, als mensbeelden iets te veel de vrije teugel krijgen, ook nog veel energie weglekken in het bestrijden van elkaars zienswijzen in plaats van het oplossen van de problemen. 

Zoals al gezegd heb ik er zelf nogal eens last van, van mijn mensbeeld dat in de weg loopt bij het nuchter kijken naar alle feiten en oplossingen. Heeft u dat nu ook?

Zit daar nou niet een goed voornemen in voor 2010. Iets in de sfeer van: relativeer het eigen mensbeeld. Laten we meer over de schutting kijken bij anderen. Niet alleen Joop bezoeken maar ook  sites met hele andere meningen. De argumenten bekijken en wegen. Laten we uit onderzoeken alle uitkomsten gebruiken, niet alleen die uitkomsten die overeenkomen met het eigen beeld. En zelfs als onderzoeken elkaar tegenspreken, verbreedt ook dat het eigen beeld.

Kortom, mocht het mensbeeld in de weg zitten, laat ons dan het juk van het mensbeeld afwerpen!

En ach, natuurlijk zal eenieder zich blijven thuisvoelen bij zijn eigen beeld. Helemaal definitief loslaten hoeft ook niet. Dat kan niet en zou overigens erg saai zijn. Politiek zal dus gewoon blijven bestaan, gelukkig maar!  Maar af en toe een poging tot loslaten…!? Ik ga het toch eens proberen, in 2010.