Onze strijdbaarheid is groot, maar kan niet aan onze grens eindigen

Marietje Schaake bracht met een kleine delegatie parlementariërs een onofficieel bezoek aan Iraakse vluchtelingen in Koerdistan om een beter beeld van de humanitaire situatie te krijgen. Zij tekende haar ervaringen op in dit verhaal.

Tussen Erbil en Dohuk, de belangrijkste stad voor Yezidi’s, staan overal onafgebouwde gebouwen. De tijd waarin men hoopte van Koerdistan een soort Dubai te maken, heeft plaats gemaakt voor existentiële vragen en een overlevingsmodus. De lijnen met drogende was verraden dat in de half afgebouwde constructies mensen wonen. Het zijn vluchtelingen, althans, Iraqi’s die hun leven door IS niet meer zeker zijn. Ontheemd en getraumatiseerd zoeken zij hun toevlucht in Koerdistan.

Yezidi’s We ontmoeten Yezidi vrouwen en meisjes die door IS werden gekidnapt en als seksslaven misbruikt. Een meisje van 17 vertelt hoe ze talloze keren werd doorverkocht door jihadisten en elke poging tot weerstand werd met martelen beantwoord. Alleen dankzij hulp van de vrouw van een van de strijders, die haar als tweede ‘vrouw’ aannam, kon ze ontsnappen. Haar broer moest een hoog bedrag lenen om de smokkelaars voor haar bevrijding te kunnen betalen. Van veel families zijn nog meisjes en vrouwen in handen van IS.

Psychologische hulpverlening is dringend nodig maar ontbreekt volledig. Dankzij een uitspraak van de hoogste religieuze autoriteiten worden deze meisjes in elk geval niet verstoten. Sociale normen onder Koerden en Yezidi’s zijn vaak zeer conservatief. Eerwraak, polygamie en zelfs stenigingen komen voor. Maar tijdens onze ontmoeting met hen huilen de mannen en meisjes, en ook een religieus leider samen. Mensen houden elkaar vast.

Alle minderheden in Irak hebben vergelijkbare verhalen. Na gebroken beloften dat ze niet zouden worden aangevallen, jaagt IS ze op. Ze vluchten de nacht in. Na dagen lopen onder dreiging van IS, en het zien van barbaarse wreedheden zijn meer dan 2 miljoen van hen het afgelopen jaar alleen al door Irak verspreid. Ruim 5 van de 30 miljoen Irakezen hebben noodhulp nodig, maar de meesten leven in conflictgebieden waar internationale hulp niet terecht komt. Soennieten die voor IS vluchtten rondom steden als Mosul hebben het waarschijnlijk nog slechter dan mensen die inmiddels tenten en andere noodvoorzieningen kregen. Ze zijn effectief afgesloten van contact.

Minderheden Christenen vertrekken naar Turkije en Libanon, en hopen vanuit daar naar de VS, Canada of Europa te gaan. Ondanks de toch al gewelddadige geschiedenis in Irak, zien zij hun leven er nu niet meer voor zich. Een bisschop die we spreken wil juist voorkomen dat mensen vertrekken, omdat daarmee het uitroeien van het christendom in Irak voltooid wordt. Dat is wat IS wil.

Er worden existentiële vragen gesteld, en er wordt door sommige mannen van de gevluchte gezinnen gevochten aan het front. Een front dat overigens nooit ver weg is. Dohuk en Mosul liggen zo’n 40 kilometer van elkaar. Erbil en Mosul 90 kilometer.

Vanwege etnische banden verloopt het contact met lokale gemeenschappen goed. Maar de vrees voor wat er gebeurt als de Koerdische strijders en het Iraakse leger Mosul en andere belangrijke steden terugveroveren op IS is groot. Het geweld zal een nieuwe stroom vluchtelingen, voornamelijk Soennieten, het land in drijven. En het is niet waarschijnlijk dat die met even open armen zullen worden ontvangen.

Mede door het marginaliseren van de Soennieten door de regering Maliki, en door het ontmantelen van het Iraakse leger na de val van Saddam Hoessein, kon IS zo snel voortgang boeken. Behalve de noodzaak van het uitschakelen van IS is er dringend humanitaire hulp nodig. Van de basisbehoeften kan momenteel slecht een derde gedekt worden.

Humanitaire ramp In de kampen zien we blote voetjes van kinderen op bevroren aarde. Kleine tenten waarin vaak meer dan 10 mensen moeten slapen. Het getekende gezicht van een 16-jarige jongen die zes broertjes en zusjes verzorgt, en van twee andere zusjes alleen weet dat IS ze meenam. Van zijn vader werd een ID-kaart in de buurt van een massagraf gevonden.

De meeste mensen weten dat hun huizen verwoest en geplunderd zijn. In Irak voltrekken zich geweld en verdrijving die akelig veel op ethnische zuiveringen lijken.

Als we nog meer vluchtelingen, maar ook extremistisch geweld en terreur willen indammen, is er een strategie nodig die niet alleen kijkt naar het aantal bommen dat nodig is om IS de nek om te draaien, maar ook naar het lot van ontheemde mensen. Stabiliteit heeft een lange adem nodig.

Doordat de oorlog in Syrië al zoveel vluchtelingen op de been bracht, waar we kennelijk al murw door geslagen zijn, lijken de ontheemden in Irak voor de wereld onzichtbaar. Strategische discussies over hoe IS aan te pakken overschaduwen het gigantisch menselijk leed. De gecombineerde stromen vluchtelingen en ontheemden uit Syrie en Irak tellen bijna 20 miljoen mensen.

Europa Ondanks het feit dat Europa al de grootste donor van humanitaire hulp is, zal veel meer geld vrij moeten worden gemaakt. Anders zien we meer boten zinken in de Middellandse Zee, en waarschijnlijk ook meer succesvolle jihadistische ronselaars. Er dreigt een verloren generatie te ontstaan in een toch al instabiele regio. Van een aantal ‘strategische partners’ moet de rol ernstig tegen het licht gehouden worden. Landen die wel hulp toezegden maar die niet leverden moeten worden aangesproken en de EU zelf moet meer politiek leiderschap laten zien. Op het gebied van rechtvaardigheid, waarheidsvinding en reconcilliation kunnen we in het bijzonder een rol spelen. Naast Duitsland en Zweden is opvang van meer vluchtelingen in de rest Europa ook hard nodig.

Maar zelfs als het geweld vandaag zou stoppen, zijn de trauma’s en de verwoeste huizen nog niet geheeld. En helaas is er geen zicht op het snel uitschakelen van IS of het regime van Assad, en ook een gebrek aan politieke wil om als EU een meer doorslaggevende rol te spelen.

Dat de verwoesting door terreur levensgroot is hebben we deze week in Europa afschuwelijk dichtbij beleefd. Onze verontwaardiging, woede en strijdbaarheid zijn groot, maar kan niet aan onze grens eindigen. De strijd voor vrijheid en rechtvaardigheid is wereldwijd. In Irak ervaren mensen de hel van terreur massaal en elke dag.

Dit verhaal verscheen ook op de website van Marietje Schaake