Ons neoliberaal economisch systeem is per definitie grensoverschrijdend

Het neoliberale mensbeeld is ronduit arrogant, zo niet hufterig.

Het is een boeiende, cruciale, maar ook verwarrende tijd. Het is een tijd van een nieuwe stroom van emancipatie, waarbij grensoverschrijdend gedrag tussen mensen boven tafel komt, bespreekbaar wordt gemaakt en daar waar nodig is, aangepakt en omgezet naar een cultuur waarin dit hopelijk niet meer voorkomt.

De klimaatcrisis zou je ook kunnen zien als een teken van grensoverschrijdend gedrag vanuit het economisch systeem dat dominant is, de neoliberale variant van het kapitalisme, waarin materie en geld geen middel meer zijn, maar een doel op zich zijn geworden. Hierdoor worden mens en natuur als gebruiksvoorwerp beschouwd dat onvermijdelijk leidt tot grensoverschrijdend gedrag ten opzichte van de aarde, maar ook ten opzichte van mensen. Kijk maar naar de toeslagenaffaire, kijk maar naar de gaswinning in Groningen, kijk maar naar je eigen werkveld waarbij, wantrouwen, geld en dwingende controle steeds meer de basis is in plaats van vertrouwen en menselijkheid.

Precies wat ik Lucille Werner bij Humberto Tan hoorde zeggen, ook al zit ze voor een politieke partij in de Tweede Kamer die de neoliberale economie enthousiast ondersteunt; het is de menselijkheid die ontbreekt. In dit geval bij de televisieomroepen. Ze pleitte voor het minder nadruk leggen op de kijkcijfers, waardoor een machtscultuur ontstaat die grensoverschrijdend gedrag in de hand werkt. Tegelijkertijd dwingt het kabinet waar de partij van Werner deel van uitmaakt, de omroepen tot een scherpe concurrentiestrijd dat, jawel, het uitgangspunt is van het neoliberale gedachtengoed. Hoe schizofreen kan het zijn.

Het neoliberale mensbeeld is ronduit arrogant, zo niet hufterig. De neoliberale mens stelt zich boven alles en iedereen. Ziet alles als een gebruiksvoorwerp voor zijn doel; namelijk het bereiken van zoveel mogelijk welvaart. Hem mag geen strobreed in de weg gelegd worden, hij accepteert in dit doel geen enkele grens. Dat is zijn definitie van vrijheid, het zoveel mogelijk verwerven van geld en materie. De vrije markt en concurrentie zijn de vormen om dit doel te bereiken. Alle geluk wordt uitgedrukt in materie. Zijn status wordt ontleend aan de hoeveelheid geld en materie. Het doel heiligt de middelen, de neoliberaal kent geen empathie met zijn medemens, dier of natuur. Alles is immers een gebruiksvoorwerp. Rijkdom is het uitgangspunt, armoede is een keuze.

The point is that greed is good. Greed is right, greed works. Greed clarifies, cut through, and captures the essence of evolutionary spirit. Deze neoliberale moraal uit de film Wallstreet (1987) van Oliver Stone is niet alleen gangbaar op de beurs, maar is de afgelopen 40 jaar door de toenemende privatisering en vermarkting gemeengoed geworden in heel onze samenleving. Tot aan de politiek en overheid toe, die, blijkt telkens uit parlementaire onderzoeken, structureel geld boven mensen stelt. Daarmee zijn burgers tegenover zich plaatst en dus verantwoordelijkheid is voor de polariteit in onze samenleving.

Er is een enorme kloof tussen burgers en politiek, nog maar een derde van alle mensen in Nederland heeft vertrouwen in de overheid. Ook dat is schizofreen, want de meeste mensen blijven maar stemmen op politieke partijen die de neoliberale economie aanhangen, terwijl het precies dat systeem is dat een wig drijft tussen mensen onderling, maar ook tussen politiek en burgers. Het lijkt erop dat de meerderheid verslaafd is geraakt aan zijn verschillende vormen van welvaart en het behoud daarvan sterker is dan het algemeen belang en het verlangen naar meer menselijkheid en verbinding. 

Er zijn twee stromingen tegelijkertijd gaande. Vanuit een collectieve, menselijke behoefte aan fundamentele gelijkwaardigheid, ongeacht ras, gender of achtergrond, komt een niet te stuiten beweging waardoor grensoverschrijdend gedrag boven tafel komt. En een stroming vanuit het neoliberale systeem, dat zich steeds verder verdicht vanuit dwingende controle. Die de menselijkheid steeds verder uitperst met door geld gestuurde regels en procedures. Autoritair en ondemocratisch opgelegd door de machthebbers van het neoliberalisme. Die met hand en tand hun macht en verworvenheid proberen te handhaven en te vergroten, waarbij het klimaatbeleid vooral een winstmodel moet zijn en niet een fundamentele hervorming van een systeem dat met grof geweld de grenzen van de natuur overschrijdt.

We kunnen niet aan de ene kant het probleem van grensoverschrijding oplossen en tegelijkertijd een economisch systeem willen handhaven dat grensoverschrijding juist als basis heeft, omdat het daar zijn winstmaximalisatie uit haalt. Een deel van het probleem hierbij is dat door de rationalisering van beleid, verdere digitalisering, technologische ontwikkeling en robotisering, het contact met mensen steeds minder wordt. Want dat kost geld. Maar maakt grensoverschrijding ook onpersoonlijk, waardoor niemand zijn verantwoordelijkheid neemt. Zie onze premier Rutte, die tegelijkertijd zegt dat hij zich doodschaamt voor zijn rol in de vele schandalen die zijn regeerperiode kent, maar hier geen enkele consequenties aan verbindt. Hij deed immers wat binnen het neoliberale systeem als normaal wordt beschouwd, dat is wat hij verstaat onder het nemen van verantwoordelijkheid.

Het is een goed ding dat steeds meer mensen melding maken van grensoverschrijdend gedrag, maar we lossen dit niet op door maar krampachtig vast te houden aan een economisch systeem dat gebaseerd is op het overschrijden van grenzen, vanuit een moraal en mensbeeld dat geen enkele grens accepteert. We kunnen niet anders, dan het neoliberalisme te zien als een mislukt experiment en daarvan leren. Dat welvaart niet los te koppelen is van welzijn en dat deze in balans dienen te zijn. Dat in deze verbinding en balans tussen welvaart en welzijn de natuurlijke grens wordt gelegd voor ons economisch systeem. En dat dit zijn positieve gevolgen zal hebben voor hoe wij als mensen met elkaar omgaan, met respect voor elkaar en voor de natuur.

Ik kan niet anders benadrukken dat we komende woensdag hierin onze verantwoordelijkheid moeten nemen door te stemmen tegen partijen die het neoliberale systeem als basis van onze economie willen handhaven en verder uitbouwen.