Oekraïne heeft Europese hulp nodig bij hervormingen en bestrijden corruptie

Op 26 oktober zijn er in Oekraïne vervroegde parlementsverkiezingen. De laatste verkiezingen waren in 2012 en werden door internationale waarnemers zwaar bekritiseerd. 43 procent van de huidige parlementariërs zijn verkozen via de partij van de voormalige overcorrupte President Janoekovitsj (die in februari naar Rusland vluchtte) en via de traditioneel Moskou-georienteerde Communistische Partij. Deze parlementsleden hebben het beleid van Janoekovitsj jarenlang kritiekloos gesteund. Velen van hen stemden begin dit jaar voor de ongezien repressieve maatregelen tegen de Maidan-demonstranten die uiteindelijk tot honderd doden leidden.

(co-auteur van dit artikel is Oleksiy Panych, hoogleraar filosofie, jarenlang actief in democratiseringsbewegingen, Donetsk-Kyiv)

Sinds Janoekovitsj’s vlucht hebben de meesten hun partij verlaten. Bevreesd voor hun toekomst werkten sommigen mee aan hervormings-wetsvoorstellen van de overgangsregering van premier Yatsenuk, maar de meesten vormden een remmende factor. Daarom drongen civil-society organisaties en democratisch gezinde persoonlijkheden vanaf het begin aan op vervroegde verkiezingen. Een nieuw parlement zou een juiste afspiegeling zijn van de publieke opinie die vooral een einde wil aan de voor West-Europeanen nog altijd niet te bevatten corruptie en bestuurlijke willekeur.

Kopen van stemmen Een andere eis was hervorming van de kieswet. Die bepaalt dat vijftig procent van de afgevaardigden wordt verkozen via nationale lijsten van politieke partijen en vijftig procent via verkiezingen in districten, waarbij de kandidaat met de meeste stemmen direct is verkozen. Daardoor kunnen door politieke partijen geweigerde kandidaten toch in het parlement komen, vaak via het kopen van stemmen. Helaas is de wet niet gewijzigd. Onduidelijk is of dat komt door onwil bij de overgangsregering of bij het parlement.

Sinds kort is bekend dat ook de lijsten van politieke partijen die een Europese- en hervormingskoers voorstaan nogal wat namen bevatten van personen die hoge functies hadden en kwalijke praktijken volgden onder het Janoekovitsj-regime. Dat geldt zowel voor de partij van President Poroshenko als die van premier Yatsenuk. Ook zijn er kandidaten die nauw gelieerd zijn aan belangrijke Oekraïense oligarchen als Kolomoyskiy, Pinchuk en Firtash. De lijst van voormalig Premier Timoshenko lijkt veel ‘schoner’. Voeg daarbij het grote aantal malafide kandidaten in de districten en het beeld wordt nog zorgelijker.

Kiesdrempel Opiniepeilingen tonen al geruime tijd dat vooral de partij van President Poroshenko goed ligt bij de kiezers met een steun van tussen de 26 en 39 procent. Samen met kleinere hervormingspartijen zoals die van premier Yatsenuk (momenteel met 10 procent van de kiezersvoorkeur) zou Poroshenko een behoorlijke meerderheid in het parlement krijgen. Andere partijen die naar verwachting de kiesdrempel van 5 procent zullen halen zijn de “Radicale Partij” van Oleh Liashko (9 procent), “Vaderland” van Julia Timoshenko (6 procent ), “Burger Positie” van Anatoliy Hrytsenko (6 procent) en “Sterk Oekraïne”, de partij van voormalige “Partij van de Regio’s” aanhangers ( 5 procent).

De uitdagingen voor de President en het nieuwe parlement zijn onvoorstelbaar groot. Oekraïne is practisch bankroet en de economie en industrie zijn hopeloos verouderd. Drastische hervormingen zijn noodzakelijk, die de burgers op korte en middellange termijn serieus pijn zullen doen. Daarnaast is er de oorlog met Rusland.

Fundamentele gebreken Helaas kent de politieke cultuur in Oekraïne nog altijd fundamentele gebreken die een goed bestuur serieus bedreigen: een zwakke partij-loyaliteit , omkoping van parlementsleden en het onvermogen om persoonlijke afkeuren in het landsbelang opzij te zetten. Het is daarom niet uitgesloten dat een aanvankelijk comfortabele meerderheid voor President Poroshenko en zijn toekomstig premier na enige tijd afkalft.

Het is zelfs mogelijk dat er een invloedrijke groep in het parlement ontstaat rond personen die de weg naar hervormingen en Europa willen blokkeren. Een verbinding van deze groep met de gevluchte Janoekovitsj en zijn kliek, die over massale gestolen fondsen beschikken, zou desastreus zijn voor Oekraïne’s democratische ontwikkeling.

Prioriteiten De prioriteiten van de Oekraïense burger zijn duidelijk: oplossing van het conflict in Zuid-Oost Oekraïne; verbetering van de economische situatie; uitroeiïng van de corruptie; hervorming van de rechterlijke macht en de politiediensten en belastinghervorming. Dat zijn alle verbeteringen die noodzakelijk zijn voor de ontwikkeling van Oekraïne in de richting van een democratische rechtstaat. Boekt de regering hier snel resultaten dan kan zij de steun van de burgers blijven houden.

Een stabiel, democratisch en welvarend Oekraïne is ook in het belang van Europa. Daarom blijft stevige ondersteuning vanuit de Europese Unie noodzakelijk. Er zijn evenwel nauwelijks Oekraïense politici die geheel ‘schoon’ zijn. Allen hebben zich ooit wel schuldig gemaakt aan ernstige illegale activiteiten, meestal op corruptie gebaseerde zelfverrijking. Wil Europa oprecht helpen om hervormingen door te voeren dan heeft het geen andere keus dan in zee te gaan met de minst ‘vuile’ politici. Alles wijst er op dat mensen als Poroshenko, Yatsenuk en Timoshenko inmiddels tot deze categorie behoren en oprecht fundamentele hervormingen nastreven.

Om Oekraïne op een democratische- en hervormingskoers te houden moet de Unie haar steun echter slechts verlenen onder scherpe voorwaarden. Een effectief anti-corruptie beleid en hervorming van de rechterlijke macht en politie lijken daarbij de eerste prioriteiten.