NSA, ook in Turkije luisteren wij mee

Op de lijst van landen die door de Amerikaanse National Security Agency (NSA) werden afgeluisterd ontbreekt Turkije geenszins. Een door klokkenluider Edward Snowden gelekt Amerikaans document uit 2007 noemt dat land drie keer. Hoewel Snowdens’ stunt in West-Europa veel stof deed opwaaien, staat de in Turkije regerende Gerechtigheids- en Ontwikkelingspartij (AKP) er nauwelijks bij stil. Er verscheen een berichtje over een verklaring die buitenlandminister Ahmet Davutoglu eist van zijn Amerikaanse collega John Kerry, terwijl president Abdullah Gül het ‘onacceptabel’ noemde wanneer bondgenoten elkaar bespioneren. Verder bleef het opvallend stil. Premier Erdogan zei er niets over.

Sektarische tranen Reacties in Ankara op dramatische ontwikkelingen kunnen variëren van een vloedgolf aan emotie tot totale stilte. Tegenover een Palestijnse vader wiens zoon bij Israëlische beschietingen om het leven was gekomen kon buitenlandminister Davutoglu zijn tranen niet bedwingen. Premier Erdogan slaagde daar evenmin in toen hem tijdens een tv-uitzending een brief werd voorgelezen die een lid van de Egyptische Moslimbroederschap had geschreven kort nadat zijn dochter door militairen was gedood.

Dit leedbeklag is begrijpelijk, maar juist daarom viel de oorverdovende stilte in Ankara op toen de hoogzwangere Turks-Nederlandse Elif Yavuz in september het slachtoffer werd van soennitisch-islamitische fundamentalisten in Kenya. Premier Erdogan hield de ogen droog en wijdde er geen woord aan. Weinig sympathiek ten opzichte van een landgenoot, maar Erdogan huldigt nu eenmaal het standpunt dat soennitische moslims zich nimmer schuldig maken aan terrorisme. Wanneer dat toch gebeurt is de stille modus zijn enige optie. Emotioneel is Erdogan daarentegen wel over de problemen van soennitische moslims in Syrië. Ten aanzien van de weinig subtiele aanpak van de soennitische oppositie in dat land horen we hem dan weer niet. Kortom, AKP-tranen zijn vaak sektarische tranen.

Stilte heerst in Ankara ook rond Gizem Akhan, een studente uit Istanbul die behoort tot de momenteel in Rusland vervolgde Greenpeace-activisten. De kritiek komt van alle kanten op de Russische president Poetin af, ook vanuit Turkije; maar niet van de Turkse regering. 42 parlementsleden van de Republikeinse Volkspartij (CHP) en twee van de Koerdisch georiënteerde Partij voor Vrede en Democratie (BDP) ondertekenden een brief om aan te dringen op vrijlating, maar de AKP hield zich afzijdig.

Herenbezoek Het is bekend dat Erdogan weinig op heeft met activistische studenten. De Turkse columniste Barcin Yinanc ging een stap verder en legde een verband met Erdogans ‘allergie’ voor ongetrouwd samenwonende studenten. Een ongetrouwde studente samen met ongetrouwde mannen op één schip kon volgens haar wel eens de reden zijn waarom Erdogan de vervolging van Gizem Akhan in Rusland niet openlijk bekritiseert.

Yinanc ging kort door de bocht, al valt Erdogans ‘allergie’ niet te ontkennen. Dat ongetrouwd samenwonende studenten het nieuwe doelwit van de premier zijn belichtte ik onlangs al op deze website. Sindsdien is de politie binnengevallen bij studentenonderkomens in de steden Istanbul en Manisa. Met belastingontduiking en geluidsoverlast als smoes, om het ontbreken van een wettige basis te omzeilen. Toen de studenten werden ondervraagd over hun woonsituatie kwam de aap echter uit de mouw. In Manisa was gemengd samenwonen niet eens aan de orde. Drie samenwonende studentes ontvingen daar slechts twee jongemannen. Herenbezoek is nu ook een probleem voor de Turkse dienders, die een beetje beginnen te lijken op de Mutaween, de religieuze politie in Saoedi Arabië.

Erdogan beroept zich op de wensen van ouders. Zeker, er zijn veel aartsconservatieve ouders in Turkije voor wie het een gruwel is wanneer hun kroost ongetrouwd samenwoont. Maar lang niet alle conservatieve Turken vinden het legitiem om de politie deze religieuze zonde te laten bestrijden, in wat feitelijk particuliere woningen zijn. Vicepremier Bülent Arinc stelt zich op als een van hen. Erdogan sprak zijn kritiek tegen, maar Arinc hield voet bij stuk. Dat wil zeggen, tot Erdogan terugkwam van een buitenlandse reis. Toen bond Arinc in. Het was echter niet de eerste keer dat hij moeilijk deed. Dat gebeurde ook al afgelopen voorjaar, toen de politie een hardhandig einde maakte aan het geweldloos begonnen protest rond Istanbuls’ Gezipark.

NSA Terug naar het vermeende afluisteren door de NSA in Turkije. Sinds 2007 kreeg Washington daartoe alleen maar meer redenen. Zo is er het dialoogpartnerschap dat Turkije sinds twee jaar kent binnen de Shanghai Cooperation Organization (SCO), een verdragorganisatie die met leden als Rusland en China een tegenhanger is van zowel de EU als de NAVO. En zijn er de Turkse plannen om een Chinees luchtafweersysteem aan te schaffen. Het is wellicht een partijtje bluf om betere voorwaarden af te dwingen bij de uiteindelijke aanschaf van Amerikaanse Patriots, maar dergelijke moves van een bondgenoot worden door Washington niet geapprecieerd. Verder zijn er stapels aanwijzingen dat Turkije de helpende hand biedt (of bood) aan het met al-Qaeda geassocieerde al-Nusra in Syrië (*).

Dit zijn stuk voor stuk zaken waar de VS meer over zal willen weten en dat maakt Turkije tot een primair spionagedoelwit. Waarom horen we de Turkse regering daar nauwelijks over? Is het vertrouwen in het MILCEP-systeem dat Turkse regeringsleiders moet beschermen tegen afluisteren werkelijk zo groot? Dat lijkt me nogal naïef.

Slaapkamer Het is niet alleen de regering die het erbij lijkt te laten zitten. De Turkse media winden zich evenmin op over de reële mogelijkheid dat de NSA het oor te luisteren legt in Ankara. Nu is men in Turkije wel wat gewend als het om afluisteren gaat, de meest wantrouwende burgers gaan zelfs zo ver om de batterij uit hun mobiel te verwijderen alvorens een pittig politiek gesprek te beginnen. Premier Erdogan werd ook afgeluisterd, nota bene in zijn slaapkamer. Daarna liet hij zijn politiebeveiligers vervangen door jongens met het keurmerk van de nationale inlichtingendienst MIT, een organisatie waar de premier volledig op kan bouwen.

* Hierover maakte de Koerdische Saleh Muslim van de aan de PKK verbonden Democratische Uniepartij (PYD) in Syrië onlangs een interessante opmerking. Volgens hem heeft Turkije pas ‘zeer recentelijk’ de steun aan al-Nusra stopgezet. In de daaraan voorafgaande week viel op dat de Turkse politie aan de Syrische grens een lading verdachte chemicaliën in beslag nam, om kort daarna een vrachtauto met wapens in de stad Adana aan te houden die ook al Syrië als eindbestemming had. Een half jaar geleden hoorde je niets over dergelijke politieacties. De chauffeur van de vrachtauto noemde een zekere Heysem Topalca als degene die opdracht gaf om de wapens op een bepaald adres af te leveren. Dezelfde Topalca werd ook genoemd door verdachten die werden aangehouden voor de catastrofale aanslag in de Zuid-Turkse stad Reyhanli in mei van dit jaar. Volgens hen steunt Topalca jihadisten in Syrië. Des te opmerkelijk is het dat de Turkse politie nog niet eens de moeite heeft genomen om hem een verklaring af te laten leggen. Maar misschien gebeurt dat nog nu Turkije al-Nusra niet meer steunt, zoals Saleh Muslim stelt.

Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (Uitgeverij EPO, Antwerpen, 2012).   Volg Peter Edel ook op Twitter.