Noodplan zonder test: schijnzekerheid voor de burger

Nederland moet zich van de overheid voorbereiden op een noodsituatie. Burgers worden geïnstrueerd om een noodpakket samen te stellen en een noodplan te maken. Maar ook om als volledig geïndividualiseerde en gepolariseerde samenleving opeens als burgers met elkaar te praten en elkaar te helpen. Een bijzonder beroep op de solidariteit in een jaar dat de sociale cohesie nog nooit zo onder druk heeft gestaan. De kans op een noodsituatie of oorlog wordt groter volgens de overheid. Het noodplan moet klaarliggen voor het geval de stroom uitvalt. Burgers moeten zich 72 uur lang zelf kunnen redden.

Op papier ziet het er netjes uit. Duidelijke instructies, tips voor voedsel en water, en een oproep om je eigen voorbereidingen te treffen. Maar het plan zegt niets over wat er daadwerkelijk gebeurt als het licht uitgaat en de stroomvoorziening uitvalt. En dat is precies het probleem.

Een noodplan dat nooit in de praktijk wordt getest, is een papieren zekerheid. Je weet niet hoe mensen reageren, hoe bedrijven functioneren, hoe hulpdiensten opereren en of vitale infrastructuren overeind blijven. Alleen een echte oefening kan dat blootleggen. Maar zo’n oefening heeft ook grote risico’s. Stel dat blijkt dat de overheid zelf helemaal niet bestand is tegen crisis en stress. Of dat onze samenleving zoveel kwetsbaarder is dan gedacht en dat totale chaos, plunderingen en geweld de kop opsteken. Het kan ook gewoon confronterend zijn: de mooie instructies blijken in de praktijk nauwelijks uitvoerbaar.

Toch kiest de overheid ervoor de noodsituatie instructies nu al uit te geven. Waarom? Omdat het vooral een communicatiemiddel is. Het plan stimuleert burgers om na te denken over hun eigen voorbereiding, het signaleert dat de overheid iets doet, en het biedt een norm. Dit is wat je geacht wordt zelf te doen. Het is een manier om een gevoel van controle en paraatheid te creëren, ook al is het onduidelijk hoe effectief het werkelijk is.

Daar zit dan ook de spanning. Het plan beoogt een geruststelling te geven, maar het kan ook een illusie zijn. Weerbaarheid ontstaat pas wanneer we dat testen door te oefenen, fouten te maken, en leren van de werkelijkheid. Tot die tijd functioneert het gemaakte noodplan en de gegeven instructies vooral als papieren houvast. Het is nuttig, maar het mag ons niet doen vergeten dat een echte crisis altijd onvoorspelbaarder is dan welke handleiding dan ook.

Wil de overheid dat we voorbereid zijn, dan zal ze uiteindelijk moeten durven testen. En dat is ongemakkelijk, want echte testen laten zien wat er misgaat en dat wil niemand graag aan het grote publiek laten zien. Maar zonder dat lef van verantwoordelijkheid dragen als overheid blijft het noodplan met noodpakket en zorgen voor je buren en naasten vooral een geruststelling op papier. Waarbij de overheid haar verantwoordelijkheid gemakshalve maar over de schutting gooit van haar burgers. In plaats van een werkend instrument dat de overheid en burgers echt helpt wanneer de stroom uitvalt.

Misschien weten de formerende partijen al lang dat een test niet gehouden kan worden? Omdat de vorige kabinetten dan zichtbaar door het ijs zakken ten aanzien van het digitaal en infrastructureel veilig houden en beschermen van haar eigen burgers. Waarvoor burgers wel altijd belasting hebben betaald.