Niet alleen de Oranjeselectie heeft last van Zwarte Piet

Pestgedrag of discriminatie gelinkt aan Zwarte Piet ervaren of gezien? Kaart het aan, zodat het zichtbaar wordt en ertegen opgetreden kan worden, schrijft Miguel Heilbron.

OPROEP: Voeg wat jij hebt meegemaakt toe in de reacties bij dit artikel!

“Allemaal Zwarte Pieten”, “Club van Sinterklaas”, “Bijna 5 december en dan komen ze overal tevoorschijn”. Grote verontwaardiging volgde nadat een deel van het Nederlands elftal dit en meer over zich heen kreeg. Maar zijn de vergelijkingen van donkere mensen met Zwarte Piet en meer heel uitzonderlijk? 

“Ik kan niet goed beschrijven hoe ongelooflijk veel pijn dit doet”,  zei Leroy Fer over de reacties die hij op zijn selfie met andere Oranje-spelers kreeg. Opvallend in het huidige klimaat was hoe anderen op zijn uitspraken en het incident reageerden. Nadat Robin van Persie, de KNVB en politici zich uitspraken voor vervolging van de racistische reacties, noemde ook minister Opstelten de uitspraken “walgelijk” en gaat uiteindelijk het Openbaar Ministerie mogelijkheden voor vervolging van deze en andere uitspraken onderzoeken. Reageren we altijd zo voortvarend?

Dag in, dag uit worden online de vreselijkste racistische opmerkingen geplaatst, zie bijvoorbeeld overzichten als ‘Racisten uit de Kast’. En verwijzingen, pestgedrag en discriminatie gelinkt aan Zwarte Piet komen veel meer voor dan veel mensen schijnen te denken. Dat bij de foto van Leroy Fer verwijzingen naar Zwarte Piet direct gevolgd werden door opmerkingen als ‘FC Aap’ toont trouwens goed de negatieve connotatie van de term ‘Zwarte Piet’.

‘Het gaat om de kinderen’ “De komende weken tot 5 december moet het om de kinderen gaan”, “Sinterklaas is een kinderfeest” – variaties op deze uitspraken kwamen de afgelopen weken van premier Rutte, de Amsterdamse Sinterklaas en anderen. Kennelijk wordt niet herkend dat het veel critici al de hele tijd om de kinderen gaat – alle kinderen, dus inclusief donkere kinderen. De verhalen van donkere kinderen en volwassenen die schade ondervinden door de huidige Zwarte Piet figuur lijken nog weinig aandacht te krijgen in de media en de bredere discussie, terwijl er veel concrete voorbeelden zijn.

Velen zagen wel bijvoorbeeld het fragment uit Sesamstraat uit 1987 waarin Gerda Havertong haar kritiek op Zwarte Piet uitlegt aan Pino: “Het is elk jaar weer het zelfde liedje: Sinterklaas is nog niet eens in het land of zwarte mensen, grote mensen en kinderen, worden voor Zwarte Piet uitgescholden … Voor veel zwarte mensen, grote mensen en kinderen, is het helemaal geen feest” .

Inmiddels spraken ook mensen als bokser Remy Bonjasky zich uit : “Het Sinterklaasfeest is voor mij altijd negatief geweest. In mijn jongere jaren, op school, op de sportvereniging, zelfs op het werk, werden er altijd wel discriminerende en racistische grappen gemaakt. En als je niet meelacht kan je zogenaamd niet tegen een geintje.”

Een ander voorbeeld is Jetty Mathurin , die zegt: “Toen ik als onderwijzeres op een basisschool werkte werd ik juffrouw Jetty genoemd. Tot Sinterklaas kwam en tot hij weer vertrok naar Spanje werd ik Zwarte Piet genoemd. Dat was kwetsend en naar, maar ik hield mijn mond… Ik ben nu zo blij dat de kinderen van toen, nu volwassen, deze generatie, hun mond niet houden”.  

Omvang van het probleem Het dringt nog weinig door dat deze verhalen maar een topje van de ijsberg zijn, en heel veel kinderen en volwassenen pestgedrag en discriminatie gelinkt aan Zwarte Piet jaarlijks mee maakten en maken, al decennia lang en tot op de dag van vandaag.

Wat opvalt in de discussies rondom Zwarte Piet is dat vaak wel aan dit soort gevallen wordt gerefereerd, maar dat ze niet vaak expliciet worden beschreven. Voor een beeld van de omvang is het interessant dat in februari 2013 al uit onderzoek van de gemeente Amsterdam  bleek dat rond de driekwart van alle Amsterdammers met Surinaamse, Antilliaanse of Ghanese achtergrond Zwarte Piet als discriminerend ziet voor zichzelf en/of anderen (oftewel meer dan 65.000 mensen).

Dit jaar bleek vervolgens uit onderzoek van EenVandaag , representatief voor heel Nederland, dat 30% van alle respondenten met een donkere of getinte huidskleur en ouders uit Suriname of de Nederlandse Antillen zich in het verleden “persoonlijk gekwetst gevoeld” heeft “door racistische uitlatingen rond Zwarte Piet”. Omgerekend staat dit waarschijnlijk voor meer dan 100.000 mensen door heel Nederland. Het gaat dus niet alleen om Gerda, Remy of Jetty.

Ervaringen In 2012 heeft het Meldpunt Discriminatie Regio Amsterdam (MDRA) van 204 mensen klachten ontvangen rondom de figuur Zwarte Piet. In de bundeling van deze klachten staan vooral algemene afwijzingen van de figuur, maar worden ook een paar concrete ervaringen aangehaald:

Een persoon schrijft: “Elk jaar weer loop ik met pijn in mijn buik rond tijdens deze periode. De ene keer leest de lerares van mijn zoon voor en geeft Zwarte Piet een Surinaamse accent. De volgende keer is er een Sinterklaasfeestje waar de ‘Sint’ tegen mijn (bruine) neefje zegt dat het al duidelijk is wat hij gaat worden: Zwarte Piet.”

Iemand anders: “Elk jaar moet ik weer vernederd worden op straat en op mijn werk en word ik uitgescholden voor zwarte piet. Het moment dat ik er wat van zeg, dat ik mij vernederd voel dan wordt mij verteld dat ik moet oprotten naar mijn eigen land of lachen zij mij keihard uit en zeggen dat ik mij niet moet aanstellen. Jaar in, jaar uit is dit weer hetzelfde liedje.”

Weer iemand anders (en zo verder): “Mijn dochter van 5 jaar komt thuis met de mededeling dat haar mama niet hoeft te schminken want haar mama lijkt al op zwarte piet… en dat mijn kleine meisje haar huidskleur lelijk is en de zelfde kleur als diaree.”

“Op me werk ben ik gevraagd als ik zwarte piet wilde zijn op het sinterklaasfeestje… Ik vroeg waarom ik werd gevraagd… Het antwoord was als volgt: ”Nou je bent al zwart van jezelf, dus scheelt ons schminken rode lippen”… waarom ik er moeite mee heb en mijn geschiedenis als Nederlander met Surinaamse afkomst werd weg gewimpeld met “ja hoe lang terug is dat nou niet, willen jullie hier nog steeds aan blijven vasthouden. Sinterklaas is ons feest en zwarte piet hoort er gewoon bij”.

Andere voorbeelden van ervaringen komen van EenVandaag. Vorig jaar zijn honderden leden van het EenVandaag Opiniepanel met een Antilliaanse of Surinaamse achtergrond geënquêteerd over hoe zij het Sinterklaasfeest en Zwarte Piet ervaren, nu als volwassene en destijds als kind. Bij dit onderzoek rapporteerde EenVandaag dat ‘veel mensen’ vertelden dat zij vaak werden gediscrimineerd en gepest. Hieronder een paar uitspraken uit dit onderzoek:

‘Als kind wilde ik van de wereld verdwijnen rond de sinterklaasperiode. Het liefst ging ik niet naar school, omdat ik gepest werd door kinderen in mijn klas. Dit heb ik zeker tot aan het eind van de middelbare school ervaren.’

‘Ik ben geregeld gepest en uitgescholden voor Zwarte Piet, die of ‘te vroeg in ’t land was’ of ‘de boot had gemist’. Die nare opmerkingen werden door zowel kinderen als volwassenen gemaakt.’   ‘Onbewust genoot ik van de cadeautjes die ik kreeg, totdat wij gepest werden met dit fenomeen. Zo erg, dat ik mijn huidskleur weg wou schrobben.’

‘Erg kwetsend. Altijd maar als een boer met kiespijn moeten lachen als andere kinderen grapjes maken dat je op Zwarte Piet lijkt. Je werd nooit begrepen als je er iets van zei.’

Nog meer voorbeelden van ervaringen zijn te vinden in een artikel van Sunita Biharie  op de website Jouw Recht Van Spreken. Bijvoorbeeld deze twee : 

Je bent gewoon onzichtbaar voor de docenten. Alle kinderen hebben de vrijheid om je te pesten en voor zwarte piet uit te maken. Ik heb zelf meegemaakt dat een verklede zwarte piet tegen mij zei dat ik later ook zwarte piet word. De tranen sprongen in mijn ogen en het werd een soort welles nietes spelletje voor de piet, en niemand die ingreep.”

“Mijn zoon kwam huilend thuis, wou niet meer zwart zijn, alles uitgelegd over onze geschiedenis en zwarte piet, heeft hij zich verdedigd op school, dat het allemaal nep is. Ben op school tot verantwoording geroepen, dat ik dat niet mocht doen. De Juf [zei] hij mag niet aan de andere kinderen vertellen dat het allemaal nep is… Mijn kind moest het aan haar beloven… En het pesten dan? Kijkt ze me aan, is toch niet meer zo he Camille, vraagt ze aan mijn kind… ik was woest”. 

Eye opener Het is hoog tijd dat Nederland onder ogen ziet dat een deel van haar inwoners jaarlijks wordt geconfronteerd met een feest dat voor hen geen feest kan zijn in de huidige vorm. Bovendien mag Nederland zich ook achter de oren krabben over een nog veel breder discriminatieprobleem.

Zie bijvoorbeeld het vorige week verschenen onderzoek waaruit blijkt dat Nederlanders gemiddeld eerder een hoge WW uitkering gunnen aan witte, autochtone werklozen dan werklozen van bijvoorbeeld Surinaamse of Marokkaanse afkomst (ook al maak je op WW alleen aanspraak nadat je zelf hebt bijgedragen door sociale premies af te dragen als werknemer). Zie bijvoorbeeld ook het twee weken geleden gepubliceerde onderzoek  waaruit blijkt dat een meerderheid van de Nederlanders vindt dat het aantal inwoners van buitenlandse afkomst in Nederland ‘te hoog’ is.

Al met al is het debat rond Zwarte Piet een eye-opener in het racisme-debat dat voor sommigen de laatste jaren mogelijk minder prangend leek. Racisme is echter nog altijd even aanwezig, zeker ook rond Sinterklaas!

Heb jij zelf pestgedrag of discriminatie gelinkt aan Zwarte Piet ervaren of gezien? Voeg het graag toe in de reacties bij dit artikel! En in ernstige gevallen: maak een melding bij een anti-discriminatiebureau. Laten we deze ervaringen meer aankaarten, zodat het zichtbaar wordt en ertegen opgetreden kan worden.

Heb je dit soort dingen nog nooit meegemaakt en kan je je er weinig bij voorstellen? Neem de voorbeelden eens tot je, laten we van deze nare verhalen leren!

cc-foto: Gerard Stolk