Nico's Nieuws 2: Uitzoekjournalistiek

Ik zit nu in Gent om de ‘stand van de journalistiek’ af te meten aan het jaarlijkse congres van de Vereniging van Onderzoeksjournalisten. De VVOJ. In deze omgeving ben je even verlost van de Hilversumse en Haagse voorspelbaarheid. Van de het jagen op kijkcijfers en het uiterlijk vertoon.

Hier, op de prachtige campus Kantienberg, zijn zo’n 300 mensen gedreven bezig met het vak, de inhoud en de kwaliteit. Wat een verademing! Het eerste dat opvalt is dat researchjournalistiek niet langer een solistische bezigheid is. Stephen Engelberg vertelt geestdriftig over de onthullingen van zijn non profit bedrijf Pro Publica uit New York. Hij en zijn collega’s betrekken andere Amerikaanse media  actief bij hun onderzoeksactiviteiten. Die mogen beschikken over hun database en daar zelf op doorborduren. “Wij geven ze de tools, niet de story.”

Bijvoorbeeld het onderzoek met namen van 17.000 Amerikaanse dokters die van de geneesmiddelenindustrie enorme bedragen ontvangen om positief over nieuwe pillen te praten. In allerlei regio’s kunnen lokale journalisten vervolgens met de lokale artsen uit die database aan de slag. Dat is een hele effectieve methode, de research delegeren. “Iedereen kan zo zijn eigen burger bakken”, aldus Engelberg.

Vadim Lavrusik van Mashable (vadim@mashable.com / @Lavrusik on Twitter.com) laat als tweede spreker zien hoe je de sociale media kunt gebruiken bij het bedrijven van investigative journalism. Hij roept  op om het publiek veel vaker bij je onderzoek in te schakelen. “Zij weten vaak meer dan wij.”  Wij zien hoe via Google maps stank wordt opgespoord en ook hoe de problemen bij de metro in Washington met slecht functionerende liften en rol trappen met medewerking van sociale media gebruikers in kaart worden gebracht. Het begint bij het begin. Onderzoeken in welke thema’s mensen geïnteresseerd zijn. En dan de vraag “Help me to investigate”.

Het aardige van het VVOJ congres is dat het vooral praktijkgericht is. Er zijn maar liefst ruim veertig workshops. Van computertrainingen tot ‘textmining’ waarbij je leert snel de essentie en relevantie uit documenten te halen. In T 02.05 leert Hans de Ruiter van het CBS ons hoe je met Europese statistieken om moet gaan. (Ga maar eens naar ‘Eurostat’ en daarna naar worldmapper.com) Ik begrijp niet waarom die informatie zo ingewikkeld te ontsluiten is.

Het jaarboek Onderzoeksjournalistiek 2010 wordt gepresenteerd. Het is gemaakt door vrijwilligers en bevat een overzicht van ’22 zoektochten naar kleine en grote waarheden, stuk voor stuk gebaseerd op origineel, eigen onderzoek’  via de pers, radio en TV in Nederland en België: het bekroonde verhaal over seksueel misbruik in de rooms-katholieke kerk van Robert Chesal en Joep Dohmen en verhalen over vieze ziekenhuizen van Zembla (ook bekroond) en België als ideale plaats voor geroofd antiek. Aan de scoops zijn interessante toelichtingen toegevoegd, waarin de werkwijze van de makers uitvoerig uit de doeken wordt gedaan.

De tweede dag woon ik een ronde tafel over onderwijs in researchjournalistiek bij. De centrale vraag is: ‘Wat werkt’? Fleur Besters van het Eindhovens Dagblad belicht op boeiende wijze het Nero project, een samenwerking tussen de Fontys Hogeschool en Brabantse kranten.(www.projectnero.nl) “We gooien ze in één groot zwart gat en dan kunnen ze hun gang gaan. Via alle media. Een collectieve stage van twaalf weken. Ze vertelt hoe studenten projectjournalistiek bedrijven in een probleemstraat in Helmond. Ze kunnen daar slapen en overdag maken ze radio, ze schrijven er over en er is een website. “We rommelen maar wat aan, maar het belangrijkste is misschien wel om ze de liefde voor het vak bij te brengen.” Fleur is goud waard.

VVOJ directeur Margo Smit maakt bekend dat er een werkgroep lokale uitzoekjournalistiek is opgericht. “Lokaal en regionaal is nog een enorme slag te maken.” De milieujournalist Michel Robles is de initiatiefnemer. “Door toenemende decentralisatie worden lokale en regionale overheden steeds belangrijker en daar moet een waakhond tegenover staan. Maar lokale journalisten missen vaak de vaardigheden en het zelfvertrouwen om die waakhondfunctie goed te vervullen. Daarom probeert onze werkgroep het onderzoek op het niet-landelijke niveau stapje voor stapje te stimuleren. Goede voorbeelden van lokale onderzoeksjournalistiek staan in het nieuwe jaarboek: het verhaal over de gifaffaire bij Sterigenics in Zoetermeer en het project Lijn 3 met foto’s over het leven in een Gentse arbeiderswijk. (Een bericht over de activiteiten van de werkgroep staat op de site van de VVOJ).

In de avondschememering borrelen we op de tiende verdieping van de Artevelde hogeschool. Gent ligt er sprookjesachtig bij. Ik blik terug op twee dagen intensief met het vak bezig zijn. Er wordt veel gesomberd over het einde van de journalistiek, de problemen bij de dagbladen en de bezuinigen in omroepland, mijmer ik, maar bij de VVOJ merk je daar weinig van. Dat is een verzameling jonge en oude journalisten die snappen waarom journalistiek belangrijk is. Ik denk terug aan mijn gesprek met Coco over haar boek over zwervers. En aan de hilarische battle of the brains met Henk van Ess en Paul Myers, die leerzame grappen uithaalden op het internet door elkaar idiote zoekopdrachten te geven.

Van de VVOJ-congressen word ik gelukkig. (Word ook lid en doe ook mee.)