Nederlanders, verlies alstublieft uw compassie niet

In dit turbulente tijdperk zijn onze universele waarden aan het wankelen. Het integratiebeleid uit jaren 80, multicultureel ideaal van jaren 90 en de participatie samenleving van afgelopen jaren boden geen inzichten. Onze grootste uitdaging blijft om vrijheid te koesteren, angsten te overwinnen en om, tegelijkertijd, onze compassie voor de medemens niet te verliezen. Dat laatste was het kern van het congres 35 jaar Vluchtelingenwerk in Nederland. Dit verhaal dat vrijdag op dat congres voorgedragen zal worden, is maar een fractie van al die ontroerende verhalen die velen mensen als ik in hun hart meedragen.

Wie de kranten openslaat leest dat Nederland de grenzen dicht wil doen voor stromen vluchtelingen, of dat er onder hen soms oorlogsmisdadigers zijn. Dat ze Nederland niet eens bereiken omdat hun gammele bootjes te vol worden gepropt door smokkelaars en vergaan in de Middellandse Zee. Ik was een van hen, met meer geluk.

Warm thuis Als politieke vluchteling die in Nederland een warm thuis vond mis ik de menselijke verhalen in die nieuwsberichten. Ook vergeten we hoe in Nederland talloze vrijwilligers met een ogenschijnlijk kleine daad, onbewust, zoveel kunnen betekenen voor mensen die net als ik alles achterlieten in een onzekere vlucht naar vrijheid.

Uit de fysica leren we dat ieder deeltje met een massa een vorm is van energie. En dat energie nooit verloren gaat, maar zich alleen omzet in andere vormen van energie. Ik durf te stellen dat dit natuurkundige principe ook geldt voor onze daden. Onze daden verdwijnen of verdampen niet in het heelal. Iedere intrinsieke daad die uit het hart komt, plant een zaadje in de kosmos, dat gewild of ongewild, tot een weiland van elementaire goedheid leidt. Daarom is het hebben van compassie het equivalent van een goed mens zijn.

Kleine daad Joke Nieuwpoort uit het 17e-eeuwse vestingstadje Den Briel drukte met haar ogenschijnlijk kleine daad een blijvende stempel op mijn leven. Zo gaf Den Briel met de spreuk Libertatis Primitiae ( eersteling der vrijheid), me een diepe voorliefde voor vrijheid mee, om deze later met koppigheid breed na te streven in mijn artikelen. Joke Nieuwpoort ving ons op toen mijn familie en ik als nieuwkomers van miljoenenstad Tehran – met 2,5 jaar vluchtelingenkamp in Drenthe achter ons – in het grijze en grauwe Brielle aankwamen.

Het was november 1997. Joke met haar nuchtere kijk, warme lach en rode krullen –die stiekem onthulden hoeveel liefde en warmte zij voor de mensheid had – pakte mijn hand niet veel later vast om moederlijk lief duidelijk te maken dat het ontzettend belangrijk was dat ik snel naar de school ging. Dat laatste was voor mij inmiddels een droom geworden, nadat ik tijdens mijn tweejarige verblijf in het Asielzoekerscentrum niet naar een gewone middelbare school mocht gaan. (U leest het goed: daar hoorden jonge asielzoekers niet.)

Zenuwachtig Kort na haar mededeling dat ik “snel naar school moet”, maakte zij de deur van haar zilverkleurige Volvo Sedan open om samen naar het Maerlant College te rijden. Ik was toen 16. Zenuwachtig en gespannen voor mijn ‘eerste schooldag’ op een Nederlandse school waar ik eindelijk echt wat kon leren, in plaats van oude fietsen te repareren of te timmeren, wat wij op het AZC-schooltje verplicht waren. Ik sprak nog nauwelijks Nederlands en volgde lessen met vertraging, omdat ik de uitleg van de docent probeerde te begrijpen door snel in mijn ‘AZC-woordenboekje’ de onbekende begrippen op te zoeken. Tevergeefs, want veel woorden stonden er niet in.

Terwijl de kerstliederen overal te horen waren, kwam Joke op de thee bij ons thuis. Tussen gebrekkige gebaren door aten we gevulde dadeltjes met walnoten en kokospoeder bij de thee. Ze had een chique ingepakt pakketje meegenomen en zei: “Jongen, dit is voor jou.” Ik pakte een zwaar, 583 pagina’s tellend, rood-blauw VanDale-woordenboek uit. Niet veel pubers lezen woordenboeken voor de lol, maar ik was er zó blij mee. Dat was een groot cadeau dat het zwaartepunt van mijn nieuwsgierigheid bepaalde.

Zaadje van compassie Deze kleine daad die misschien voor Joke vanzelfsprekend leek, plantte een zaadje van compassie in mij en maakte me nog dorstiger naar meer woorden, synoniemen en dus de betekenis van het leven. Het VanDale-woordenboek dat deze Iraanse puber zoveel meer kansen zou brengen ligt nu in de boekenkast van een docente die dagelijks andere pubers lesgeeft.

In ieders leven komen mensen voor die met hun kleine daden, zonder het te weten, waardevolle inzichten kunnen scheppen. Joke had zich vast niet kunnen voorstellen dat het jongentje van toen, 17 jaar later, nog dagelijks dankbaar is voor het nog steeds driftig opzoeken van begrippen en hun definities. Jaren gaan voorbij, maar sommige gewoontes worden tijdloos.

Universele waarde Vrijwilligers zoals Joke illustreren de onmeetbare waarde van al die contactpersonen en vrijwilligers die mensen zoals ik hebben geholpen. Die zonder dat zij het weten zoveel hebben betekend. In mijn ogen is dit niet alleen het verhaal van Joke, maar het symbool voor intrinsieke goedheid. Alle vrijwilligers die vluchtelingen in Nederland een warm welkom heetten zijn als licht in een koud en grijs land, nadat mensen vaak erbarmelijke vluchtreizen aflegden.

Wat deze mensen deden en doen is van universele waarde, zoals de wetten uit de fysica, en daarom zal hun daad nooit verloren gaan, zelf als die heel klein lijkt. Wat Joke Nieuwpoort met haar rode volle lokken, als vrijgevochten nuchtere vrouw en een vrijwilliger zoals vele anderen, drijft om nog steeds onvoorwaardelijk mensen te helpen, is wat Nederland nodig heeft.

Damon Golriz is een politieke vluchteling uit Iran en publicist in Nederland