Nederland voelt in Europa de kracht van het moment niet

“Nederland voelt de kracht van het moment niet, terwijl je dan moet handelen. Om Europa uit de crisis te halen”, zegt de Leidse hoogleraar Europese Unie Luuk van Middelaar in de podcast Betrouwbare Bronnen.

Volgens Van Middelaar ontbreekt het Nederland aan gevoel voor het politieke moment. Dat blijkt op dit moment in de discussie over het Europees herstelfonds, waar Nederland dwarsligt.

Den Haag miste al vroeg in de coronacrisis de wenk van oud Europese Commissie voorzitter Jacques Delors, die waarschuwde voor ‘de bacterie van het nationalisme’ die het Europese project zou kunnen ondermijnen. “De bacil is terug”, zei Delors, die deze week 95 jaar wordt. Voor de Franse president Emmanuel Macron was dit het signaal om met de Duitse bondskanselier Angela Merkel te gaan werken aan een herstelfonds. Nederland ging meteen in de contramine, net als eerder in de discussie over een nieuwe Europese meerjarenbegroting.

“Delors ziet nationalisme als een ziekte, denk maar aan het nazisme dat wel ‘de bruine pest’ werd genoemd”, zegt Van Middelaar. “Nederland heeft die uitspraak van Delors gemist of niet op waarde geschat. En wat nog pijnlijker is voor Nederland: het heeft miskend hoe snel het in Duitsland tot verandering van positie heeft geleid. Nederland onderschatte daarmee de Europese dynamiek. Dat gebeurde al eerder met Nederland: na de val van de Muur.”

De toenmalige premier Ruud Lubbers aarzelde over de hereniging van Duitsland. “Toen besloten bondskanselier Helmut Kohl, president François Mitterrand en Jacques Delors een gezamenlijke munt op te richten. Het principebesluit voor de euro werd genomen een maand na de val van de Muur.”

Wat Merkel en Macron hebben gedaan met hun voorstel voor een herstelfonds past in die traditie, zegt Van Middelaar. “Handelen op het juiste moment, bij grote ontwrichtende gebeurtenissen, waarna de Europese Commissie het verder oppakt. Zo ging het bij de val van de Muur, bij de migrantencrisis en nu in de coronacrisis. Samen een crisis bedwingen en een pad vinden naar een gezamenlijke toekomst.”

Na de zware woorden van Delors kwam Macron in actie. “Merkel is toen in een paar weken gedraaid. Zij heeft de toestand van de Zuid-Europese economieën in ogenschouw genomen en vond dat Duitsland zijn verantwoordelijkheid moest nemen, economisch en politiek, om als sterkste land in het midden van Europa te zorgen dat ook Zuid-Europa heel door de crisis heen komt.”

Voor Duitsland en voor Frankrijk is het heel natuurlijk om Europa als deel van hun toekomst te zien, vertelt Luuk van Middelaar in Betrouwbare Bronnen. “Europa hoort bij de identiteit van de bondsrepubliek en van de Franse republiek. Dat is iets wat in Den Haag op het ministerie van Financiën en soms zelfs in het Torentje van de premier wel eens wordt vergeten. Vanuit de Nederlandse traditie wordt Europa veel meer gezien als een markt – heel pragmatisch. We kijken niet goed naar de geografische en historische krachten die er onder liggen.”

Vrijdag komen in Brussel de Europese regeringsleiders bijeen om te besluiten over het herstelfonds en de meerjarenbegroting. Nederland ligt nog steeds dwars. Het voorgestelde fonds bestaat voor tweederde uit giften om zwakke lidstaten te helpen. Den Haag is tegen schenkingen. Het is alleen bereid leningen te geven en onder strenge voorwaarden.