Nederland moet zo snel mogelijk overschakelen op een oorlogseconomie

Even de zaken op een rijtje zetten: aan het eind van het jaar betalen de meeste Nederlandse huishoudens gemiddeld 400 tot 700 euro per maand voor hun energierekening. De prijzen in de supermarkt zijn met twintig procent gestegen. De inflatie bedroeg vorige maand 11 procent. De koopkracht van je spaarcentjes holt naar beneden want rente op spaarrekeningen is nog steeds een droom uit het verleden.

Dit is niet een hobbel die we met zijn allen moeten nemen. Dit is de schrille ouverture van een nieuwe tijd, die voor minstens een derde van de gezinnen armoede betekent want die kunnen hun rekeningen dan met geen mogelijkheid betalen. 

Op 4 mei 1939 schreef Marcel Déat in het Parijse dagblad L'Oeuvre een opiniestuk met de kop Mourir pour Dantzig.Sterven voor Danzig. Danzig, tegenwoordig Gdansk, was in die jaren een internationale stad met een eigen bestuur onder toezicht van de Volkenbond. Hitler wilde het annexeren, wat zonder meer oorlog met Polen zou betekenen. Déat betoogde dat de kwestie Danzig geen Franse levens waard was. In Danzig zelf waren de nazi's immers al lang en breed democratisch aan de macht gekomen zodat inlijving een formaliteit was. Déat vond dat Duitsland en Polen het onderling maar uit moesten zoeken. 

Het artikel trok grote aandacht. Het verscheurde de publieke opinie in Frankrijk, tot de dag dat de Tweede Wereldoorlog uitbrak. Déat werd in de oorlog een gevaarlijke collaborateur die na de bevrijding bij verstek ter dood werd veroordeeld. Toch stierf hij in zijn eigen bed want hij wist zich in Italië voor de politie verborgen te houden. 

Mourir pour Dantzig. Als de regering de zaken op zijn beloop laat of zich beperkt tot een paar lapmiddelen, zal een populist zeker de leuze Kou lijden voor Kiev lanceren. Dan immers betalen de gewone mensen het gelag voor de economische oorlog die wij tegen Rusland voeren. De Russen zelf zijn nu al bezig met allerlei campagnes om hier in Europa het moreel te ondermijnen. Een duidelijk voorbeeld daarvan is een zogenaamde oproep naar Rusland te emigreren. Dit staaltje van psychologische oorlogsvoering gaat de laatste tijd viral. 

Al toont een rapport van Yale University aan dat de sancties hard aankomen, dan mogen we toch de veerkracht van onze tegenstander niet onderschatten. De helft van de wereld, waaronder onze NAVO-bondgenoot Turkije, doet niet mee aan de sancties. Bij zijn laatste bezoek aan het Midden-Oosten is president Biden nog net niet uitgelachen. Poetin wist van zijn kant oorlogsdrones los te krijgen uit Iran. Nog iets: kroonprins Salman heeft de gasimport uit Rusland verdubbeld. Hij krijgt die voor een vriendenprijs. Zo houdt hij meer olie en gas uit eigen bronnen over om tegen torenhoge marktprijzen aan het Westen te verkopen. Ondertussen dringt Poetin zich als bondgenoot op aan China. 

Dit betekent dat de economische strijd tegen Rusland van lange duur zal zijn. Datzelfde geldt voor de oorlog in Oekraïne. Daar is een soort uitputtingsslag gaande. Wij kunnen het pleit verliezen als het thuisfront de moed opgeeft. Dat zal zeker gebeuren als een groot deel van Nederland letterlijk en financieel in de kou gezet wordt. Zelfs de angst daarvoor is al verlammend genoeg. 

Daarom moet de regering uit haar vakantiedoezel ontwaken en garanderen dat alle Nederlanders onder deze bijzondere omstandigheden (een term van Fidel Castro, ik weet het) altijd kunnen rekenen op het dak boven hun hoofd en een warme kachel. Economisch gezien verkeert ons land in oorlog en dat vereist de instelling van een oorlogseconomie.

Annemarie van Gaal suggereerde dinsdagavond bij Op1 alle Nederlanders een afgepaste maar redelijke hoeveelheid energie toe te zeggen tegen de prijzen van voor de corona-pandemie. Wie daarover heen gaat, betaalt supertarieven. Zij zei het er niet bij maar dat is precies wat er gebeurde toen tijdens de Duitse bezetting energieschaarste ontstond. Alleen werd je onverbiddelijk afgesloten als je je rantsoen overschreed. Denk niet dat dit moeilijk uitvoerbaar is. Dat kan allemaal prima.

Een andere maatregel zou kunnen zijn de halvering van huren voor niet geïsoleerde woningen. Zij zijn door de huidige energiecrisis immers aanzienlijk in waarde gedaald. Een derde maatregel is een eenmalige prijscompensatie vanwege de inflatie, onmiddellijk gevolgd door een loon- en prijsstop. Aanbieders die hun prijzen willen verhogen, moeten daartoe een met redenen omkleed verzoek indienen bij het Ministerie van Economische Zaken. Dat gebeurde rond 1980 ook.

De BTW op voedselproducten wordt in zijn totaliteit geschrapt. Vernieuwingen als suiker- en vleestaksen moeten wachten tot na de noodsituatie. Tot nader order zijn huisuitzettingen verboden. Ook mogen onder geen beding water, gas en licht worden afgesneden. Om de slachtoffers van wanbetaling te ontzien zou de overheid schulden kunnen overnemen. Dit moet ook gelden voor de ziektekostenverzekering. 

Schulden schieten de hoogte in door allerlei boetes, heffingen en administratiekosten. Die worden van overheidswege tot nader order allemaal geschrapt. De banken zijn destijds ook gered. Waarom zou dat nu niet kunnen met gewone mensen die huis en haard dreigen te verliezen? 

In de Eerste Wereldoorlog voerde de liberale minister Willem Treub een oorlogswinstbelasting in. Bedrijven die vergeleken met het laatste vredesjaar excessieve winsten maakten moesten bewijzen dat dit het gevolg was van goed ondernemerschap en niet van de omstandigheden. Anders volgde een aanslag van 30 procent. Het wettelijk kader voor zo'n noodheffing ligt  al klaar. Niemand hoeft in ieder geval het wiel uit te vinden.

De bouw van noodwoningen op zeer grote schaal krijgt voorlopig absolute prioriteit. Woningbouw voor de hogere middenklasse of de aanleg van luxe resorts moet hier voor wijken. Het is even afgelopen met wolkenkrabbers. Eenzelfde prioriteit wordt gehandhaafd voor het isoleren van bestaande woningen. De overheid staat aannemers behoorlijke marges toe maar handhaaft een bovengrens. Noodwetgeving geeft de overheid voldoende gelegenheid om als enige de regie te voeren.  Er zijn voorlopig twee smaken: noodwoningen en isolatie van bestaande bouw. Beroepsmogelijkheden worden sterk beperkt. De nimby uithangen is bovendien in deze crisis onvaderlandslievend, Déat-achtig.

Net als tijdens de lockdowns wordt het thuiswerken aangemoedigd. Dat hoort waar mogelijk weer de norm te zijn. Dit om energie te besparen. De overheid voert grote campagnes met bruikbare tips om tot energiebesparing te komen, buiten isolatie om. Ze zou er bijvoorbeeld voor kunnen zorgen dat op grote schaal betaalbare houders verkrijgbaar zijn waarin voedsel zonder toevoeging van extra energie kan garen. Ook hier hoeft het wiel niet te worden uitgevonden. Onze overgrootouders gebruikten massaal de hooikist. Ze zijn overigens nu al op beperkte schaal verkrijgbaar in de prijsklasse van 30 tot 100 euro. 

Men zou zich kunnen voorstellen dat een minister van Financiën de BTW op luxe artikelen juist wil verhogen ter wille van de staatsinkomsten. Ook valt het te overwegen grote obligatieleningen uit te schrijven met een redelijk rendement. Zo krijgt de overheid de beschikking over euro's die nu op spaarrekeningen liggen te verdampen. De inschrijvers lopen wel een zeker risico. Als we de economische oorlog verliezen, gaan ze voor gaas. Winnen we, dan zijn ze juist boven Jan. 

Dit zijn maar een paar voorbeelden van hoe een regering die wil winnen, met de huidige crisissituatie om kan gaan. Ze zijn bedoeld om duidelijk te maken met welke aanpak je een bodem in het nationaal bestaan kunt leggen. Zo blijven eenheid en moreel gehandhaafd.

Anders winnen de defaitisten. Anders gaan we voor de bijl. Dan trekt Poetin aan het langste eind. 

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin.

Beluister Het Geheugenpaleis, de podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis. 

cc-foto: rawpixel