Nederland kan zich niet nog een eindeloze formatie veroorloven

De VVD moet een spoedcongres houden over de blokkade van GroenLinks-PvdA.

Nederland ligt er nog aangeharkt bij. De economische cijfers zijn gunstig. Toch verbergen zich achter de schone schijn enorme problemen: het stroomnet is niet bestand tegen de groeiende vraag. De energietransitie loopt tegen tal van praktische problemen op. De woningnood heeft ongeveer het niveau van vlak na de Tweede Wereldoorlog. Een groot percentage leerlingen verlaat het onderwijs als semi-analfabeet. De zorg zucht onder bureaucratie, hoge kosten en lange wachtlijsten. Zelfs als er haalbare plannen worden gemaakt om deze problemen op te lossen, staat de uitvoering toch op losse schroeven vanwege het gebrek aan voldoende personeel. De asielopvang is een puinhoop vanwege consistent wanbeleid. Er zwerven dertigduizend mensen dakloos door Nederland onder wie veel kinderen. Het toeslagenschandaal ettert voort. Er is er nog één in de maak. Rond het UWV lijkt zich een vergelijkbaar schandaal te ontwikkelen. De jeugdzorg functioneert slecht. Van een consistent klimaatbeleid komt weinig terecht. We hebben een minister van landbouw die hoopt dat van uitstel afstel komt.

Onder deze omstandigheden kan de Haagse besluitvorming niet nog een jaar of zelfs meer uitstel dulden. De daadloosheid van het zittende, nu dubbel demissionaire kabinet, terwijl Rutte IV al zo weinig had opgeleverd.

Tijdens de verkiezingsstrijd hoopten de meeste lijsttrekkers dat er voor kerstmis een kabinet op het bordes zou staan.

Daar lijkt niets van terecht te komen. Geert Wilders heeft een eerste uitstel van de werkzaamheden bewerkstelligd omdat hij staat op de traditie dat de partij met de meeste stemmen een verkenner mag aanwijzen om de mogelijkheden tot de vorming van een kabinet op een rij te zetten en misschien kan hij op dat gebied D66 nog net overvleugelen. Dat is vanwege het cordon sanitaire waarin hij zich bevindt, een zinloze exercitie. Vervolgens komt  D66 aan de beurt om hetzelfde te proberen. Die stuit dan op het gegeven dat Dilan Yesilgöz blijft staan op een centrumrechts kabinet met daarin de beschaafd ogende PVV-kloon JA21. Zoals het er nu naar uitziet zal een dergelijke combinatie op 75, hoogstens 76 zetels mogen rekenen. Zonder extra steun is deze combinatie dan ook instabiel. Die is alleen te vinden bij SGP en BBB want de ChristenUnie zal zich hiervoor ondanks haar gezagsgetrouwheid wel niet willen niet lenen. Dit betekent bovendien dat D66 zijn ziel moet verkopen voor de regeringsmacht zeker als er behalve aan JA21 ook een prijs betaald moet worden aan de SGP. Besef bovendien dat JA21 klimaatmaatregelen maar onzin vindt.

Er zal op die manier hoe dan ook een kabinet aantreden zonder veel moreel gezag  want de onderhandelaars zullen continu over hun eigen schaduw heen moeten springen wat Haags jargon is voor kiezersbedrog. Om dat te verbloemen ontaardt de formatie in een eindeloos proces, waarbij fractiespecialisten van de deelnemende partijen uitgebreid met elkaar om tafel gaan zitten enzovoorts: achterkamertjespolitiek in optima forma. Politieke leiders die de microfoons van de media negeren of hoogstens zeggen: "We voeren stevige gesprekken" en vooral: "Wacht nu maar rustig af".

Dit is een heilloze weg.

Wat Nederland in onze met klatergoud aan het oog onttrokken crisis nodig heeft, is geen centrumlinks kabinet, geen centrumrechts kabinet maar een kabinet op brede basis dat kan rekenen op een grote meerderheid in de Kamers. Het betekent in concreto dat de VVD haar weigering om samen te werken met GroenLinks-PvdA zal moeten inslikken. En wel in het landsbelang. Dat is alleen maar geloofwaardig als het een ommezwaai is, niet alleen van Yesilgöz en haar camarilla, maar van haar hele partij. Wil de VVD een verantwoordelijke bestuurderspartij blijven, dan moet zij daarover op zeer korte termijn een spoedcongres organiseren over de vraag of de blokkade van GroenLinks-PvdA moet worden opgeheven. Waarschijnlijk zullen de leden dan met een ja komen, wellicht een (heel) voorzichtig ja, maar toch een ja. Dilan kan dit besluit alleen maar con amore accepteren. Anders maakt ze maar plaats voor een ander die dit wel doet.

In dat geval kan D66 het voortouw nemen tot de vorming van een kabinet op brede basis met in ieder geval in de coalitie CDA, VVD en GroenLinks-PvdA. Daarbij worden de grote beleidsterreinen aan de deelnemende partijen toebedeeld. Men palavert niet eindeloos door over compromissen tot op de vierkante millimeter maar men brengt een brede bedding tot stand waarin de partijen op de hen toegewezen beleidsterreinen hun gang kunnen gaan. Er moet ook overeenstemming gevonden worden over de budgetten. Vervolgens presenteert het kabinet op brede basis zich aan het parlement. De formateurs zouden overigens ook andere democratische partijen kunnen uitnodigen zich bij de coalitie aan te sluiten als zij denken binnen de aangegeven bedding mee te kunnen drijven met de flow. PVV en FvD blijven als antidemocratische partijen achter het hek.

Dit moet binnen een paar maanden lukken. Dan kan in 2026 de grote Nederlandse verbouwing beginnen.

Mocht dit allemaal onhaalbaar blijken, dan hebben de partijen een brevet van onvermogen gegeven. In dat geval  is een echt extraparlementair kabinet de laatste strohalm. Dit bestaat uit een aantal vakbekwame ministers onder leiding van een premier met véél gezag, die een plan van aanpak presenteren voor de grote problemen van ons land en daarvoor steun proberen te vinden in het parlement. Dat kan best als uitvoerende en wetgevende macht streng gescheiden blijven. Dit betekent dat de partijleiders niet betrokken zijn bij de formatie en evenmin het soort sturing proberen te geven dat het kabinet-Schoof heeft gereduceerd tot een stelletje loopjongens en -meisjes want transgenders zaten er niet tussen.

Als de formatie wel volgens de klassieke Haagse mores verloopt en ontaardt in eindeloos achterkamertjesgedoe, dan zal bij het publiek het laatste restje vertrouwen in de politiek verloren gaan. Hoe zal het dan laten zien tijdens de gemeenteraadsverkiezingen in maart of zo. Opkomst en uitslagen zullen dan zo rampzalig zijn dat de samenstelling van de Kamer die wij eind oktober kozen, op geen enkele manier de stemming in het land weergeeft.

Dan stevenen we af op de chaos.

Dan beleven we pas echt de crisis van de democratie.

Voor het moment hangt het af van het verantwoordelijkheidsgevoel bij de leden van de VVD.

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin zeker nu de laatste putten open blijven. Tevens noem ik de PVV een extreemrechtse partij.

Beluister Het Geheugenpaleis, de wekelijkse podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis. Nu: deze uitslag kent alleen verliezers