NAVO-top zet Rusland verder onder druk

Op 8 en 9 juli nemen premier Rutte, minister Koenders van Buitenlandse Zaken en minister Hennis van Defensie deel aan de grote NAVO-top in Warschau, Polen. Alles wijst erop dat het militaire bondgenootschap de top aan zal grijpen om de toch al hoog opgelopen spanningen met Rusland nog verder te escaleren. Het is van groot belang dat dit voorkomen wordt.

Er kan geen enkel misverstand over bestaan dat Rusland de huidige vijandschap van het westen deels zelf over zich heeft afgeroepen. Dit vanwege de illegale annexatie van de Krim en de militaire inmenging in het oosten van Oekraïne. Maar wie de bredere context beschouwt, ziet ook dat het westen de afgelopen jaren geen kans onbenut heeft gelaten om de Russen te provoceren.

Koude Oorlog Eigenlijk ging het al mis aan het einde van de Koude Oorlog, bij de hereniging van Duitsland in 1990. Besloten werd toen dat ook het nieuwe Duitsland, het land dat eerder die eeuw tot tweemaal toe Rusland was binnengevallen, lid zou worden van de NAVO. Daardoor kwam het voormalige Oost-Duitsland in de westerse invloedssfeer terecht. In ruil hiervoor zou het bondgenootschap niet verder uitbreiden richting het oosten. Westerse betrokkenen hebben later het bestaan van deze deal ontkend, maar Russische politici houden tot de dag van vandaag vol dat er, alhoewel niet zwart op wit, wel degelijk zo’n overeenkomst is gesloten. Daarbij krijgen zij steun van steeds meer historici die diep in de archieven zijn gedoken.

Na de Duitse eenwording traden vele andere landen tot de NAVO toe – landen die tijdens de Koude Oorlog stuk voor stuk in de invloedssfeer van de Sovjet-Unie lagen of er zelfs onderdeel van uitmaakten. Denk bijvoorbeeld aan Polen, Tsjechië en Hongarije (1999), Estland, Letland en Litouwen (2004) en Kroatië (2009). Bovendien werd in 2008 gesteld dat Georgië en Oekraïne lid zouden worden van de NAVO. Wie een kaart van Europa voor zich pakt en deze uitbreiding van de NAVO ziet, begrijpt dat men hier in het oosten een beetje benauwd van kan raken.

Raketschild Een andere doorn in het Russische oog is het Amerikaanse raketschild waar al vele jaren aan gewerkt wordt. Onlangs werd een onderdeel van dit schild in Roemenië in gebruik genomen. Officieel is het raketschild gericht op een veronderstelde dreiging van langeafstandsraketten uit Iran, maar in Rusland is men ervan overtuigd dat zij het doelwit zijn, te meer nu er een deal is gesloten over het nucleaire programma van Iran die de angel uit het conflict met dat land heeft gehaald. Hoe het ook zij, harde garanties dat Rusland zich geen zorgen hoeft te maken over het raketschild, worden door NAVO-landen niet gegeven.

Verdere druk Ook de aanstaande NAVO-top wordt gebruikt om de relatie met Rusland verder onder druk te zetten. In aanloop naar de bijeenkomst was er een internationale militaire oefening in Polen met tienduizenden NAVO-militairen – de grootste sinds het einde van de Koude Oorlog. Zelfs buiten Rusland heeft dit de wenkbrauwen doen fronsen. De Duitse minister van Buitenlandse Zaken Steinmeier merkte hier bijvoorbeeld over op dat we nu niet door wapengekletter en oorlogstaal de spanningen moeten laten oplopen.

Wellicht het belangrijkste agendapunt van de top in Warschau is de stationering van vier bataljons NAVO-militairen, alle in buurlanden van Rusland: Estland, Letland, Litouwen en Polen. Dat de vrees voor de klauwen van de Russische beer in deze landen zeer begrijpelijk is, neemt niet weg dat er aan de andere kant van de grens evengoed grote zorgen zijn over de permanente aanwezigheid van een vijandig gezind militair bondgenootschap.

Tot twee keer toe is duidelijk geworden waartoe het uitbreiden van de westerse invloedssfeer kan leiden. In 2008 werd Georgië het lidmaatschap van de NAVO beloofd. Prompt daarop viel het Georgische leger, na schermutselingen over en weer, een afvallige pro-Russische provincie in het noorden van het land binnen. Daarop volgde een Russische militair ingreep. Eind 2013, begin 2014 werd Oekraïne, dat eveneens NAVO-lidmaatschap is beloofd, voor de keus gesteld zich met Rusland of de EU te associëren. De keus voor de EU leidde aan Russische zijde tot de vrees dat militaire belangen in Oekraïne verloren zouden worden. Opnieuw werd militair ingegrepen en de Krim geannexeerd.

Nieuwe confrontaties Als doorgegaan wordt op de ingeslagen weg van voortdurende confrontatie tussen oost en west, die beide tot de tanden bewapend zijn met kernwapens, zijn de gevolgen niet te overzien. In plaats van het voeden van een nieuwe Koude Oorlog doet het westen er daarom veel beter aan om vol in te zetten op de-escalatie, waardoor de betrekkingen met de grote oosterbuur kunnen normaliseren. Dat kan door in de toekomst af te zien van grootschalige en nodeloos provocerende militaire oefeningen aan de Russische grens en door niet over te gaan tot het plaatsen van duizenden NAVO-militairen in grenslanden. Bovenal zou het een zeer welkome stap zijn als de NAVO in Warschau zou besluiten in de toekomst af te zien van verdere uitbreiding richting het oosten.