Napoleon was toch vooral de grootste maffiabaas aller tijden

Martin Scorcese had die film beter kunnen maken.

Vanaf donderdag is niet alleen de verkiezingsuitslag bekend. Wij Nederlanders kunnen ook persoonlijk gaan zien wat de Britse cinema-veteraan Ridley Scott (85) in zijn nieuwste film van Napoleon gemaakt heeft. Daar is heel wat over te doen. In Frankrijk heeft men dit werk al massaal afgewezen voor het de bioscopen had bereikt. Ook in andere landen was er discussie. Die werd geleid door echte en vermeende Napoleonkenners. In Nederland traden naar voren Beatrice de Graaf en Patrick, een broer van de overleden schrijver en fabuleur Boudewijn Büch. De uiteenlopende standpunten hebben te maken met de verschillende manieren waarop de zelfbenoemde keizer in de afgelopen twee eeuwen is benaderd. Was hij een revolutionair? Was hij een vernieuwer? Was hij een briljant strateeg? Was hij een massamoordenaar en een tiran? Was hij een universeel genie? Was hij een hartstochtelijk minnaar? Volgens Coen van Zwol, filmrecensent bij de NRC is hij vooral als zodanig in de film van Ridley Scott te zien. Bart Funnekotter, huishistoricus van die krant, heeft zich echter dood geërgerd. Hij heeft het over een complete historische ontsporing. Daarna volgt een hele rits geschiedkundige fouten.

Wie een speelfilm maakt waarin de echte geschiedenis enigszins recht wordt gedaan, kan Napoleon Bonaparte het beste benaderen als een maffiabaas. Zelfs zal hij zich vanuit het hiernamaals zeker het liefst vergelijken met Julius Caesar of Alexander de Grote maar wat dat betreft liggen Toto Riina of Lucky Luciano meer voor de hand. Vanuit dit uitgangspunt kunnen dan strategisch inzicht, erotische instelling, zijn niets ontziende bereidheid mensen op te offeren en bestuurlijk talent aan de orde worden gesteld: Napoleon was de grootste mafioso aller tijden. Hij werd in 1769 geboren als vierde kind van de Corsicaanse clanleider Carlo-Maria di Buonaparte, die zijn leven met wisselend succes wijdde aan het versterken van zijn eigen positie en die van de familie. Zo deden alle aristocraten op Corsica dat.

Aanvankelijk verbond Carlo Mariaazijn lot met de Corsicaanse revolutionaire leider Pascal Paoli, die vocht tegen de al eeuwenoude overheersing door de stadsstaat Genua. Hij koos zelfs met zijn vrouw Letizia voor de guerrilla nadat deze door een Frans leger verslagen was maat weldra kwam hij met de nieuwe overheersers tot een vergelijk. Hij papte aan met de nieuwe gouverneur en wist zelfs audiënties te verkrijgen bij koning Lodewijk XVI in Versailles. Zijn zoons Giuseppe en Napoleone wist hij op militaire academies te plaatsen. In 1784 overleed Carlo-Maria di Buonaparte. Hij is niet in zijn vaderland begraven maar in het Franse Montpellier. Giuseppe en Napoleone gingen net als de rest van zijn kinderen totaal voor Frankrijk. Dat bood veel meer mogelijkheden dan hun afgelegen eiland. Daarom noemden zij zich Joseph en Napoleon. De jonge Napoleon bleek de meest daadkrachtige van zijn eigen familie. Hij ging net als zijn vader resoluut voor zijn eigen belang en dat van zijn familie. Steeds weet hij op zijn weg naar de macht zijn broers op sleutelposities te plaatsen. Zijn zusters en zijn stiefkinderen bij Josephine liet hij politieke huwelijken aangaan. Zo ontstond een grote clan met genoeg slagkracht om Frankrijk en tenslotte grote delen van Europa uit te plunderen.

Fans vereren Napoleon als een groot vernieuwer op militair en bestuurlijk gebied. In werkelijkheid pronkte hij met andermans veren. Militaire overwinningen kon hij behalen omdat in 1793 al de militaire dienstplicht was ingevoerd voor alle mannen tussen de 18 en de 25 jaar. Dat stelde de generaals in staat op grote schaal soldaten op te offeren net zo lang tot de vijand – afhankelijk van beroepslegers – week. Napoleon nam die aanpak over. Naar schatting joeg hij vier miljoen jonge mannen de dood in. Het ging pas fout toen hij hele generaties had opgeofferd en zestienjarigen van huis moest laten halen. Saillant detail: zoontjes van rijkelui konden anderen inhuren om de dienstplicht voor hen te vervullen. Zo ontkwamen zij aan de veldslagen en de slachtpartijen.

Het hele systeem van dienstplicht was uitgewerkt door het organisatorische genie Lazare Carnot. Terwijl diens legers overwinningen behaalden, zetten ambtenaren een nieuw centralistisch bestuurssysteem op touw. Ook schreven zij een geheel vernieuwde wetgeving. Dat lag allemaal klaar toen Napoleon op 9 november 1799 (volgens de revolutionaire tijdrekening 18 brumaire) de macht greep, terwijl zijn broer Lucien, inmiddels senator, de volksvertegenwoordiging in bedwang hield. Vervolgens legde Napoleon het land een zeer autoritaire grondwet af, die hem als eerste consul vrijwel alle macht gaf. Kritiek op zijn beleid werd in feite verboden. Kiesrecht werd beperkt tot de rijken. Zij kozen in gemanipuleerde verkiezingen een parlement met twee kamers waarvan de leden Napoleon toegewijd waren ook al omdat zij voor hun moeite een hoog honorarium kregen. Zij legden Napoleon geen strobreed in de weg terwijl hij alle vernieuwingen die dus al klaar lagen, doorvoerde, voor zover zij tenminste de gevestigde orde niet bedreigden. Zo voerde hij de door de revolutie afgeschafte slavernij weer in. Het kiesrecht werd sterk beperkt, zodat alleen de rijken, aangeduid als ‘notabelen’ naar de niettemin sterk gemanipuleerde stembus mochten. Ook probeerde hij de katholieke kerk tot zijn bondgenoot te maken. De revolutionaire kalender schafte Napoleon af.

Op 2 december 1804 volgde de letterlijke bekroning tijdens de beruchte sacre in Parijs, toen Napoleon eerst zichzelf en daarna zijn vrouw Joséphine een keizerskroon op het hoofd drukte. Het grote profiteursfeest was al in volle gang maar kreeg nu meer glans. De nieuwbakken keizer deelde zijn broers Joseph, Louis Napoleon en Jerôme koninkrijken toe, respectievelijk van Spanje, “Holland” en Westfalen. Ook zwager Joachim Murat, gehuwd met Caroline Bonaparte, kreeg een kroon: die van Napels. Eugène, zoon van Joséphine uit haar eerste huwelijk, mocht onderkoning van Italië worden nadat de noordelijke helft van dit land kort en goed bij Frankrijk was gevoegd. Zolang zij zich maar volledig naar de wensen van capo Napoleon schikten, was er niets aan de hand. Eigenzinnigheid werd onmiddellijk afgestraft. Lucien – al eerder lastig gebleken – had het helemaal verkorven toen hij weigerde een door Napoleon aan hem toegewezen Spaanse prinses te huwen. In plaats van een kroon kreeg hij een soort huisarrest. Louis Napoleon moest aftreden als koning van Holland omdat hij de smokkelhandel met Engeland te weinig vastbesloten tegenging. Gehoorzaamheid daarentegen leverde veel geld en luxe op. Keizer Napoleon runde het familie-imperium vooral met enkele trouwe consiglieri, zoals Joseph Fouché, minister van politie, en Charles-Maurice de Talleyrand, voor de revolutie bisschop van Autun en nu minister van Buitenlandse Zaken. Zij waren voor financiële handreikingen zeer gevoelig en dat gold voor een groot deel van de keizerlijke entourage.

De heren leefden er zichtbaar goed van. Napoleon accentueerde dit alles door zijn secondanten en zijn generaals in een eigen keizerlijke adelstand te verheffen met protserige titels als Prins van Benevento (Talleyrand) of hertog van Otranto (Fouché). De Nederlander Rutger Jan Schimmelpenninck liet zich in 1811 de titel comte de l´empire aanleunen. Hij werd ook deken van de Ordre des trois Toisons d´or, die Napoleon wel had ingesteld maar aan niemand ooit verleend. Hij stelde trouwens aan de lopende band ridderordes in. De keizerlijke adel paste heel sterk bij de protserigheid en de slechte smaak van de grote capo zelf, die zijn schilderijen per vierkante meter betaalde en voor het overige rekeningen van hofleveranciers liet liggen omdat zijn klandizie bij wijze van reclame al beloning genoeg was.

Het ging goed tot alles uiteindelijk ineen stortte. Napoleon verloor niet alleen zijn keizerrijk en zijn inkomsten maar ook zijn vrouw Marie Louise, een tut hola uit het Habsburgse huis, voor wie hij Joséphine aan de kant had geschoven. Napoleon deed dat niet alleen om een mannelijke erfgenaam te verkrijgen maar ook om familiebanden te verkrijgen met de echte vorstenhuizen van Europa. Tenslotte was koning Lodewijk XVI ook met een Oostenrijkse prinses getrouwd, Marie Antoinette.

De kunstschatten die Napoleon uit heel Europa al bijna twintig jaar op grote schaal had geroofd en naar Parijs laten brengen, keerden voor een belangrijk gedeelte naar de oorspronkelijke eigenaren terug.

Het maffiabewind in het kleed van het keizerrijk kreeg een reprise, toen een neefje van de keizer, Louis Napoleon, zoon van de koning van Holland, in 1851 bij een vrij bloedige staatsgreep de macht greep en zich tot keizer liet uitroepen. Hij regeerde als Napoleon III tot 1870 toen zijn rijk als gevolg van een oorlog tegen Pruisen totaal ineenstortte. Ook deze keizer regeerde met familie. Zijn rechterhand Charles de Morny was zijn halfbroer het gevolg van een der vele slippertjes, die zijn moeder maakte. Napoleons broer Jerôme liep eveneens rond aan het hof en diens zoon Napoléon-Jérôme, bijgenaamd Plon-Plon, leek zo op de oude keizer dat mensen ervan schrokken. Minister van Buitenlandse Zaken was een tijd lang Alexandere Colonna Walewski, zoon van Napoleon, die een hartstochtelijke relatie beleefde met de Poolse gravin Maria Walewska. Laatstgenoemde hield overigens altijd vol dat zij althans uitsluitend om patriottische redenen het bed met hem had gedeeld.

Over het algemeen had de bende rond Napoleon III een veel vrolijker karakter dan de entourage van zijn oom. Deze tweede en laatste keizer van Frankrijk is trouwens in een aantal opzichten een voorloper van het populisme. Hij beloofde iedereen altijd alles en verwierf bekendheid met een pamflet tegen de armoede maar dat is een ander verhaal. Wie de sfeer van corruptie in de tijd van Napoleon III wil meevoelen, kan het best de nog steeds zeer leesbare twintigdelige romanreeks van Emile Zola ter hand nemen over de hebzuchtige families Rougon en Macquart.

Wat een geboefte! Heerlijk!

Om al die redenen had beter een andere Hollywood veteraan een film over Napoleon kunnen maken: Martin Scorcese.

Bekijk hier de trailer van Ridley Scott’s Napoleon:

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin.

Beluister Het Geheugenpaleis, de wekelijkse podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis. Nu: branchevervaging rond Extinction Rebellion.