Na de aanslag is politieke en morele chaos compleet in Brazilië

Na de ramp met het Nationaal Museum – door brand totaal verwoest – moeten de Brazilianen opnieuw een zware schok verwerken. Presidentskandidaat Jair Bolsonaro is door een messteek ernstig verwond geraakt. Hij lag vier uur op de operatietafel. Nu is zijn toestand ernstig maar stabiel. Bolsonaro was zelfs in staat te verklaren dat hij niemand ooit kwaad had gedaan. Ook dankte hij zijn artsen.

De dader is de veertigjarige opperman Adélio Bispo de Oliveira, die Bolsonaro al eerder op de sociale media voor landverrader, vervloekte en judas uitmaakte. Al snel werd ontdekt dat hij een paar jaar lid is geweest van de PSOL, de Partido do Socialismo e Liberdade, een linkse afsplitsing van Lula´s Arbeiderspartij met zes van de 513 zetels in het Braziliaanse congres en twee burgemeestersposten. Het partijbestuur heeft de aanslag net als de totale Braziliaanse politiek meteen scherp veroordeeld maar de schade was al gedaan: de messteek kwam van links.

Bewapende burgerij Het ironische is dat Jair Bolsonaro een groot voorstander is van een bewapende burgerij. In zijn jonge jaren was hij een tijdje parachutist bij het leger en hij toont openlijk zijn heimwee naar de Braziliaanse militaire dictatuur die het land vanaf 64 zo´n twintig jaar in zijn greep hield. De afgezette linkse president Delma Roesseff is toen nog gemarteld door leden van de geheime dienst. In de Braziliaanse geschiedenis spreekt men over de ¨jaren van lood¨, toen docenten om hun politieke kleur werden ontslagen, de pers onder censuur stond en mensen zomaar naar de martelcentra konden worden gesleept als zij verdacht werden van contacten met het linkse verzet.

De loopbaan van Bolsonaro bij de strijdkrachten stelde niet zoveel voor. Sinds 1991 zit hij in de politiek waarbij hij zich een zwerfkei betoonde die om de paar jaar van het ene naar het andere rechtse clubje overstapte. In Brazilië is dat niet zo vreemd omdat daar de persoonlijkheid meer telt dan de partij. Bolsonaro was altijd welkom omdat hij een aan zijn persoon verkocht electoraat meebracht uit de stad Rio de Janeiro. Dat was hem toegedaan vanwege zijn rants tegen homo’s, tegen feminisme, tegen links in het algemeen en voor de politie die wat hem betreft straffeloos misdadigers moet kunnen neerschieten. Bolsonaro gaat daarnaast steevast tekeer tegen de Braziliaanse versie van de deugmensen en de instrumenten waar zij altijd mee zwaaien, de mensenrechten.

Lula Deze boodschap slaat aan nu het land door een economische en een morele crisis getroffen is. Corruptie en machtsmisbruik zijn altijd de vaste begeleiders geweest van de Braziliaanse politiek maar de afgelopen decennia leek daar een kentering in te komen. Van links tot rechts stonden politici op die afstand namen van de oude feodale bestuursvormen en meer pasten bij een moderne samenleving. Onder de presidenten Fernando Henrique Cardoso en Lula da Silva leek een nieuwe wind door het land te waaien. Dat ging gepaard met een grote economische opbloei. In het bijzondere Lula kon oogsten. Ondanks de zeer linkse ideologie van zijn Partido dos Trabalhadores (Arbeiderspartij) werkte hij vruchtbaar samen met de moderne sectoren van de economie. Ook voerde hij een soort bijstand in en mede daardoor nam de structurele armoede in het land sterk af.

60.000 moorden Lula slaagde er echter niet in greep te krijgen op de drugsmaffia, die in de grote steden – en dan met name Rio de Janeiro – een grote macht uitoefent en in feite het bewind voert over de krottenwijken. Toen ter voorbereiding van het WK Voetbal en de Olympische spelen speciale politie-eenheden deze maffia-organisaties uit een aantal krottenwijken verdreven, vormden zij daarna zélf een parallelle macht. Voeg daarbij dat Brazilië een buitengewoon gewelddadig land is. In 2017 vonden er 60.000 geregistreerde moorden plaats en de administratie is er niet altijd even sterk. De Syrische burgeroorlog eiste in datzelfde jaar 10204 slachtoffers.

De afgelopen jaren bleek dat ook de nieuwe politiek niet vrij was van corruptie. Enkele ambitieuze officieren van justitie leverden de bewijzen. Het begon met onregelmatigheden rond een wasstraat (lava-jato), wat de operatie een perfecte naam bezorgde toen deze speurneuzen van de ene in de andere zaak verzeild raakten. Het schandaal nam ongekende proporties aan toen bleek dat het staatsoliebedrijf Petrobras door en door corrupt was en het aannemersbedrijf Odebrecht de halve politiek van heel Latijns Amerika in zijn zak had weten te steken. Ook PT-ers bleken daarvan ruimschoots te hebben geprofiteerd en zelfs de gevierde Lula kwam in het vizier.

Rechts offensief Dit viel samen met een rechts offensief tegen Delma Rousseff, Brazilië´s eerste vrouwelijke president, die het vak geleerd had van partijgenoot Lula. Brazilië kent een veelpartijensysteem. Daarom moeten presidenten altijd bondgenoten zoeken in het parlement door met vaak zeer uiteenlopende partijen samen te werken want een meerderheid in de volksvertegenwoordiging heeft zelfs een zeer populaire partij als de PT nooit tot stand weten te brengen. Delma werd door haar coalitiegenoten en haar vice-president Michel Temer van de grote establishmentpartij PMDB in de steek gelaten.

Men slaagde erin haar af te zetten vanwege enig creatief boekhouden ter oppoetsing van de nationale begroting en Temer volgde haar volgens de grondwet op. Hij reorganiseerde het kabinet en maakte schoon schip met de sociale politiek van zijn voorgangers, dit als antwoord op de enorme economische crisis die Brazilië inmiddels getroffen heeft. Ook de cultuur moest het uiteraard ontgelden, wat een van de reden is voor de brandbaarheid van het Nationaal Museum. De werkloosheid loopt snel op. De armoede neemt weer toe. Ook aan Temer bleken tal van vuiltjes te kleven maar hij behoudt tot nog toe voldoende steun in congres en senaat. Hij wordt in het zadel gehouden – beseft iedereen – door de afgevaardigden met boter op hun hoofd.

Vette jaren Men herinnert zich de vette jaren onder Lula. Hij voert dan ook de peilingen voor de komende presidentsverkiezingen aan met veertig procent van de stemmen. De ex-president is echter tot twaalf jaar veroordeeld omdat de rechters bewezen achtten dat hij een appartement had aangenomen. Daarom heeft het hooggerechtshof Lula verboden om aan de presidentsverkiezingen deel te nemen. Dezer dagen mislukte zijn laatste beroep. De PT moet nu in zee gaan met Fernando Haddad, een politicus uit de megastad São Paulo. Hij is in de rest van het land niet zo bekend. En deze week werd ook hij van corruptie beschuldigd. Haddad zou 2,6 miljoen reais (540.000 euro) aangenomen hebben van een aannemer. Het bedrag was gecamoufleerd als de betaling van een schuld aan de PT. Het was geen klokkenluider die daarmee aankwam maar het openbaar ministerie van São Paulo. Wat overigens niet wil zeggen dat er géén politiek spelletje achter zit.

Macho-aanhang In deze politieke, morele en economische chaos is Jair Bolsonaro naar voren gekomen als de redder in nood, de man die de knopen door zal hakken, de doordouwer die van veel wanhopige kiezers een kans krijgt. Omdat zij een signaal willen geven. Omdat zij het zat zijn. Omdat zij woedend zijn. Omdat zij de dieven eens een poepie willen laten ruiken. Omdat zij hopen er zelf van te profiteren als de grote afrekening komt.

In Brazilië wordt momenteel gevreesd dat de macho-aanhang van Bolsonaro zelf tot geweld overgaat nu hun held is gepromoveerd tot martelaar. Nu Lula is uitgeschakeld zal hij tegenover zich alleen maar presidentskandidaten vinden die meer van hetzelfde vertegenwoordigen. Net als in Frankrijk wordt de president gekozen in twee rondes. De eerste is een soort bestandsopname. In de tweede nemen de kandidaten met de meeste stemmen het tegen elkaar op. Bolsonaro zal alleen te stoppen zijn als al zijn tegenstanders zich verenigen op zijn tweede kandidaat. Zoals een aantal jaren terug de hele Franse politiek van links tot rechts zich verenigde tegen het Front National. Anders wordt hij president.

Tenzij Bolsonaro niet goed meer op de been komt na deze aanslag natuurlijk. Hij moet nog zeker tien dagen in het ziekenhuis blijven en pas daarna wordt duidelijk of hij geheel geneest. Maar ook dan zijn de rapen gaar. Ik heb in de podcast een paar dingen gezegd over de situatie in Brazilië. De opname was net voor de aanslag op Jair Bolsonaro. Dit is een aanvulling.

Cc-foto: Confesso