De multifunctionele noodtoestand in Turkije; proost!

Na de mislukte staatsgreep van 15 juli jl. werd de noodtoestand afgekondigd in Turkije. Justitieminister Bozdag zei dat het waarschijnlijk niet lang zou duren; met een week of zes was het voorbij.

Moody’s Bozdag zat er glad naast, want op 3 oktober maakte vicepremier Kurtulmus bekend dat de noodtoestand met drie maanden verlengd wordt. Dat was een week nadat kredietbeoordelaar Moody’s het vonnis over de Turkse economie had bijgesteld naar de gevreesde junk rate, waarbij politieke instabiliteit en twijfels onder investeerders als oorzaken werden genoemd.

Premier Yildirim kon zich niet opwinden over Moody’s. De economie groeit en daarmee was de kous af voor hem. Bij de aard van die groei stond hij niet stil.

President Erdogan gooide het over een andere boeg. Hij beschuldigde Moody’s van corruptie en stelde dat een positief oordeel van de krediet beoordelaar een kwestie van betalen is.

Verder was bij de regerende Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) de bekende mantra hoorbaar over de grote wereldsamenzwering tegen Turkije, waar Moody’s ook deel van uit zou maken.

Rouwadvertentie Niemand bij de AKP legde een verband met het economiebeleid. Zoals het uitblijven van de door investeerders (en ook door vicepremier en economiesupervisor Simsek) verlangde economische hervormingen.

Nadat de verlenging van de noodtoestand bekend was geworden, zei Erdogan dat die van hem wel meer dan een jaar mag duren. Om alle mollen van de voor de couppoging verantwoordelijk gehouden Gülen-beweging uit de staat te verwijderen is een langer durende noodtoestand wellicht ook noodzakelijk. Want het is geen wilde veronderstelling dat de imam daar nog heel wat volgelingen heeft zitten. Volgelingen die zich in tegenstelling tot geestverwanten wel afdoende hebben gecamoufleerd.

Aan de andere kant, hoe zal het oordeel van Moody’s er na een jaar noodtoestand uitzien? Plaatst de kredietbeoordelaar dan een rouwadvertentie over de Turkse economie?

Hoe dan ook, de Turkse Lira maakte een duik nadat Erdogan zijn wensen had uitgesproken over een aanmerkelijk langere noodtoestand. Die staat nu voor het eerst sinds de korte val na de couppoging weer lager dan drie ten opzicht van de dollar.

Ondertussen vraagt de columnist Cengiz Candar zich af of de noodtoestand misschien wel de norm gaat worden, als het aan Erdogan ligt. Zoals de zomertijd onlangs een permanente toestand werd voor Turkije.

Swiss Army Knife Los van de vraag hoe lang het gaat duren, is de noodtoestand in ieder geval zo multifunctioneel als een Swiss Army Knife. De hoofdfunctie kan dan bestaan uit het mes waarmee de Gülen-beweging uit de staat en de samenleving wordt weggesneden, maar er zijn meer functies.

De noodtoestand is daarnaast bruikbaar om academici en leraren te ontslaan, journalisten te arresteren, Koerdische televisiekanalen te verbieden en angst onder de bevolking te zaaien.

Verder levert de beperking van het Turkse parlement onder de noodtoestand speciale mogelijkheden op. Wetten kunnen nu overnight worden doorgevoerd. Onlangs werd bijvoorbeeld een wet geïntroduceerd over de spelling van een Turks woord zonder dat het parlement er iets over te zeggen had.

Heeft niets met de couppoging te maken, maar een Swiss Army Knife koop je per slot van rekening ook niet om alleen het mes te gebruiken.

Yozgat De gouverneur van de provincie hanteert de kurkentrekker van het Swiss Army Knife. Alleen niet om de kurk uit de fles te trekken, maar om die erin te houden.

Het in Centraal-Anatolië gelegen Yozgat is tamelijk low profile , maar kwam vorige week in het nieuws omdat de door de AKP aangestelde gouverneur de noodtoestand aangreep om horecagelegenheden te laten sluiten waar alcohol wordt geschonken. De meeste kroegen in Yozgat blijven dicht tot het einde van de noodtoestand, zei hij. Te overwegen valt dat menig horecaondernemer tegen die tijd failliet is.

Het viel te verwachten dat het seculiere deel van Turkije op de achterste benen stond over de opzienbarende move van de gouverneur in Yozgat. Islamistische media bliezen er de loftrompet over, wat al even voorspelbaar was.

Istanbul Alcohol is een hot item in Turkije. Vooral in Istanbul, waar fundamentalisten graag in actie komen wanneer het vermoeden rijst dat ergens gedronken wordt. Dat deden ze een paar maanden geleden bijvoorbeeld bij een CD-zaak waar ter gelegenheid van de nieuwe CD van de band Radiohead een pilsje werd gedronken. Een aantal bezoekers van de winkel werd voor het hoofd geramd en raakte gewond.

Twee weken geleden was het wederom raak in de Turks metropool, toen in de wijk Tophani een opening van een kunstexpositie in een galerie met geweld werd verstoord door fundamentalistische maniakken. Ook nu weer omdat een beetje alcohol werd gedronken. Bezoekers die buiten een sigaretje stonden te roken moesten naar binnen vluchten en uiteindelijk werd de beheerder van de galerie gedwongen om de opening te beëindigen.

Niemand van de AKP reageerde op het incident. Stel je voor wat er gebeurd was wanneer een groep kunstenaars biddende fundamentalisten fysiek hadden aangevallen. Dan was de boot aan geweest bij de AKP. Helaas voor de regeringspartij houden kunstenaars zich echter niet met fysieke aanvallen bezig. Kwestie van beschaving, die je aan de ene kant wel ziet, maar aan de andere kant dus niet.

De bezoekers van de opening van de expositie waren niet apelazerus en zorgden niet voor overlast. Door anderen hun wil op te leggen lieten die fundamentalisten gewoon even zien dat ze in hun eigen stijl een aandeel willen nemen in de gelijkschakeling van Turkije waar Erdogan zijn zinnen op heeft gezet.

Moderne kunst Openingen van exposities werden eerder al als doelwit gekozen door fundamentalisten. Het valt uiteraard op dat ze bijeenkomsten van zakenlui waar gedronken wordt bijvoorbeeld aan zich voorbij laten gaan. Vergeet echter niet dat moderne kunst heel gevaarlijk is. Daar draait het om vrijheid en dat is een vies woord.

Tot overmaat van ramp hebben kunstenaars misschien net iets meer actieve hersencellen dan de doorsnee fundamentalist. Ook dat weegt. Neem wat een imam zei bij de begrafenis van een kennis van Erdogan die bij de couppoging om het leven kwam. ‘Allah, bescherm ons tegen hen die geleerd hebben’, zei de man.

Tel bij al deze ellende nog een glas wijn op en inderdaad, alleen Allah kan je behoeden voor de gevolgen…

Geniet, maar drink met mate Heel goed mogelijk dat de gouverneur van Yozgat eveneens aansloot bij de door Erdogan begeerde uitbanning van pluriformiteit in Turkije. Hij zei echter naar de noodtoestand te hebben gegrepen naar aanleiding van incidenten rond horecagelegenheden. Goed, laten we daar dan maar van uitgaan.

Natuurlijk, ook in Turkije geldt ‘geniet, maar drink met mate’. Overmatig drankgebruik zal hier best ook wel eens tot vervelende situaties leiden (ook al wordt er minder gedronken dan in de meeste Europese landen).

Als het bestrijden van vervelende situaties het uitgangspunt is, moet dan echter niet eveneens iedere vorm van religieus fundamentalisme verboden worden verklaard? Fundamentalisme maakt immers meer kapot dan je lief is. Daar is het Swiss Army Knife van de noodtoestand echter net niet multifunctioneel genoeg voor.

Mustafa Akyol De Turkse journalist Mustafa Akyol stond in een column eveneens stil bij het sluiten van horecagelegenheden in Yozgat. Akyol verdedigde ooit de AKP en de Gülen-beweging. Dat wil zeggen, toen die twee nog samenwerkten. Later paste hij zijn standpunt aan en gaf hij tot bepaalde hoogte toe er naast te hebben gezeten.

Minder rechts is Akyol er echter niet op geworden, en op een bepaalde manier evenmin minder islamistisch. In zijn column over de ontwikkelingen in Yozgat meende hij in ieder geval te moeten onderstrepen dat hij als goede moslim niets met alcohol te maken wil hebben. Dat deed hij door te schrijven dat het hem niet kon schelen wanneer alcohol schenkende horecaondernemers in Yozgat de sluiting van hun zaak in financieel opzicht niet overleven.

Een week later zag ik Akyol nadat hij een voordracht had gehouden over de recente gebeurtenissen in Turkije. Wat hield hij in zijn hand? Een glas wijn!

Proost…

Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (2012, Uitgeverij EPO, Antwerpen)