Monsanto en de banaliteit van het kwaad

Vanaf deze maand is de genetisch gemanipuleerde maïsvariëteit SmartStax toegestaan in de Europese Unie. Reden voor tegenstanders van genetische manipulatie om de straat op te gaan. En alweer richten de protesten zich tegen zadenproducent Monsanto.

Wereldwijd bestrijkt het areaal aan genetisch gemanipuleerde gewassen (gmo’s) meer dan 170 miljoen hectare. Ter vergelijking, het Nederlandse landbouwareaal bestaat in zijn totaliteit uit ongeveer 2 miljoen hectare. Een aanzienlijk deel van dat wereldwijde landbouwareaal staat vol met door Monsanto genetisch gemanipuleerde soja of maïs.

Gentechvrij Europa lijkt koste wat kost vrij te willen blijven van de enorme invloed op de voedselketen die chemische concerns als Monsanto, BASF en Syngenta ondertussen hebben weten te verwerven. In Frankrijk jaagt de boerenbeweging op gmo-proefvelden om ze met de grond gelijk te kunnen maken. Greenpeace voert al jaren campagne om Europa volledig gentechvrij te krijgen. Toch keurde de Europese Commissie de door Monsanto gemanipuleerde maïsvariëteit SmartStax deze maand goed voor import. Reden voor tegenstanders om wederom massaal de straat op te gaan om te protesteren tegen gmo’s.

Toen genetisch gemanipuleerde gewassen halverwege de jaren negentig voor het eerst op de markt kwamen werd de technologie enthousiast ontvangen door zowel industrie als landbouwers. Chemiereuzen als Monsanto hadden planten genetisch zo weten te manipuleren dat ze resistent waren geworden tegen de eigen onkruidverdelgers. Een ideale techniek om snel en efficiënt onkruid te kunnen verdelgen op de uitgestrekte akkers van de Verenigde Staten en een slimme manier om veel geld te verdienen. Maar toenemend chemicaliëngebruik, monopolisering van de zadenmarkt en stijgende zadenprijzen als gevolg van de patenten die de chemiereuzen op de door hen ontwikkelde zaadvariëteiten aanvroegen, is dat initiële enthousiasme ondertussen flink afgenomen.

Massaal failliet Door middel van een stevige lobby wisten de chemiereuzen de Amerikaanse zaadwetgeving behoorlijk naar hun hand te zetten. Boeren in Amerika mogen restzaden na hun oogst niet meer bewaren en ook kwekers mogen niet meer doorkweken met de door de grote bedrijven ontwikkelde zaden, die volledig in eigendom van de uitvinder blijven. Kleine boerenbedrijven gaan massaal failliet waardoor de grote jongens, die nagenoeg allemaal gmo’s verbouwen, overblijven. Gebaseerd op de uit 1933 stammende Farm Bill wordt genetisch gemanipuleerde maïs zwaar gesubsidieerd en kunnen er zoetstoffen en voedingsadditieven uit de overschotten geproduceerd worden.

Biologische boeren en milieuactivisten in Europa zijn doodsbang voor Amerikaanse toestanden. De roep om gentech dan maar helemaal te verbieden wordt steeds luider. Maar gentechnologie zélf is helemaal niet het probleem, volgens hoogleraar Plantfysiologie Michel Haring van de Universiteit van Amsterdam. De wijze waarop gentechnologie op dit moment voornamelijk wordt toegepast is dat wel.

Efficiënter voedsel verbouwen In potentie is genetische manipulatie van groot nut in een wereld die in toenemende mate te kampen krijgt met een krimpend landbouwareaal, watertekorten, een groeiende wereldbevolking en een groeiende, en dus meer consumerende, middenklasse in opkomende economieën. Door, bijvoorbeeld, planten zo te manipuleren dat de zouttolerantie hoger wordt, kan er in de toekomst in sommige gebieden veel efficiënter voedsel verbouwd worden, is de verwachting.

Het probleem is dat het huidige landbouwsysteem te veel geënt is op grootschalige wereldhandel en te kapitaalintensief is. Hierdoor moet een groot deel van het Europese veevoer uit het Braziliaanse regenwoud geïmporteerd worden om in het westen goedkope, massale vleesconsumptie mogelijk te maken. En voor die grootschalige, arbeidsextensieve vorm van landbouw bedrijven is gentechnologie nou net ideaal.

Irritatie In Europa zijn er op dit moment maar twee gmo’s ter cultivatie toegelaten, de door BASF ontwikkelde Amflora-aardappel en de maïsvariëteit MON810 van Monsanto. MON810 wordt daarbij in een groeiend aantal lidstaten niet meer getolereerd. De Europese toelatingsprocedures zijn zo streng dat het, tot ongenoegen van de Amerikaanse diplomatie en bedrijfsleven, jarenlang kan duren voordat de Europese Voedselautoriteit (EFSA), de Europese Commissie én alle lidstaten het eens zijn over een toelating. Tot grote irritatie van het Amerikaanse bedrijfsleven, onthulde klokkenluiderswebsite Wikileaks een tijd geleden.

Toch zijn critici er absoluut niet gerust op. Deze zomer zijn namelijk de onderhandelingen tussen de Verenigde Staten en de Europese Unie over een nieuw vrijhandelsverdrag begonnen. De voornaamste inzet van de onderhandelingen voor het nieuwe Amerikaans-Europese vrijhandelsverdrag (TTIP) is om zoveel mogelijk zogenaamde non-tarifaire marktbelemmeringen weg te nemen, om op die manier de economieën aan beide kanten van de Atlantische Oceaan van een groeiprikkel te voorzien. De Amerikanen hebben al aangegeven zoveel mogelijk Europese regelgeving te willen zien verdwijnen om zo de markttoegang voor, bijvoorbeeld, gentech te vergroten.

Economische groeicijfers Criticasters in de Brusselse wandelgangen noemen de verdragsonderhandelingen een frontale aanval van het Amerikaanse bedrijfsleven op de Europese regels, want volksgezondheid of milieuaspecten kunnen zo wel heel makkelijk ondergeschikt worden gemaakt aan economische groeicijfers. Een kritische houding ten opzicht van gmo’s is dan ook in veel gevallen terecht, maar vanwege de verkeerde redenen. De reden waarom Europeanen argwanend naar Amerika zouden moeten kijken is vanwege de enorme invloed die grote multinationals daar inmiddels hebben op de voedselketen.

Monsanto is niet de boosdoener omdat Monsanto voedsel genetisch manipuleert, maar omdat ze teveel macht hebben weten te verwerven binnen het Amerikaanse voedselsysteem. Simpelweg gentechnologie verbieden zal niks veranderen aan dat systeem. De discussie gaat over veel meer dan gentech alleen. Of zou moeten gaan. Want gentech, zoals de techniek op dit moment voornamelijk wordt toegepast, is vooral geschikt voor een grootschalig, industrieel landbouwsysteem. Een systeem waarin McDonald’s de grootste afnemer van rundvlees is geworden en een groot deel van het Europese veevoer uit het Braziliaanse regenwoud geïmporteerd wordt om in het westen goedkope vleesconsumptie mogelijk te maken. Een systeem dat via landbouwsubsidies Amerikaanse boeren stimuleert om genetisch gemanipuleerde maïszaden te gebruiken om zoetstoffen en voedingsadditieven te kunnen produceren uit de onder de prijs geproduceerde overschotten.

Mondiale voedselketen De kern van de zaak is een grootschalige en ondoorzichtige mondiale voedselketen die de onevenredig grote marktmacht van bedrijven als Monsanto mogelijk maakt. Dat systeem heeft evenveel te maken met ons eigen consumptiepatroon en de invloed van de Europese detailhandel als met de Amerikaanse bedrijfslobby en de macht van Monsanto. Want in een wereld waarin kinderen denken dat melk uit een fabriek komt is het niet gek dat agressief opererende bedrijven zoals het gewraakte Monsanto bijna alle macht naar zich toe kunnen trekken. 

cc-foto: Occupy Reno