Moet de PvdA stuk?

Alweer is de pleuris uitgebroken binnen de PvdA: Ruud Koole en Sander Terphuis luiden de noodklok over de koers van de partij. Koole spreekt van ‘lethargie’. Samsom baalt van de zoveelste ronde kritiek. De partij als geheel staat er weer gekleurd op.

Door veel mensen die vinden dat de PvdA te rechts geworden is werd de zoveelste roep om rode herbezinning met cynisme ontvangen. Bij de SP zal men tevreden zijn met de recente ontwikkelingen. Daar kan men niet wachten tot de PvdA onder zijn eigen gewicht bezwijkt. De SP-top is nog steeds woedend over het regeerakkoord, dat men ziet als verraad aan de linkse zaak. Al decennia lang voert de partij een strategie die erop gericht is om de plek van de PvdA in te nemen. Dit soort interne ruzies worden dan ook gezien als het verdiende loon voor een partij die wegens zijn wandaden tot verdwijnen gedoemd is.

Hoewel ik mij de ergernis kan voorstellen, is die vreugde misplaatst. Vanuit de SP gezien zou de Nederlandse politiek er slechter van worden als de PvdA sneuvelt in het ravijn tussen linkse retoriek en rechts beleid. Electoraal gezien geldt dat natuurlijk niet: voor de stembus kan de SP alleen maar winnen bij de ondergang van de PvdA. Nederlandse verkiezingen vallen uit elkaar in twee- of driestrijden tussen partijen die op het politieke spectrum bij elkaar in de buurt liggen. Je wordt de grootste door je buren uit te hollen.

Echter, wie zo redeneert, is kortzichtig. Politiek gaat niet over het winnen van verkiezingen, het gaat over het dominant maken van jouw ideeën . Daar liggen de zaken anders: de SP heeft de PvdA nodig als brug naar het midden. Niet voor zijn politici, maar voor zijn ideeën. De gedachte dat de SP wint door de PvdA te vervangen is gebaseerd op het foutieve idee dat burgers door de PvdA voor de gek gehouden worden. In dit beeld smachten de sociaaldemocratische kiezers naar het ware geluid, en kan de SP aan zetels winnen door dat te bieden. In werkelijkheid is het natuurlijk veel subtieler: mensen bepalen hun politieke positie niet alleen op basis van wat ze zelf vinden, maar ook op basis van wat politici zeggen. Daarom is het noodzakelijk voor politiek succes dat er zowel een links als een centrum-links geluid is. Mensen nemen over wat ze in de debatten horen en in de kranten lezen. Door naar het midden te bewegen maakt de SP de ruimte voor linkse politiek juist kleiner.

Het zou voor beide partijen ideaal zijn als de interactie tussen SP en PvdA zou gaan lijken op die tussen PVV en VVD: de een verzint de plannen en de druk via media-aandacht, de ander beschikt over de middelen om ze door het bestuurlijk mijnenveld heen te krijgen. Daarbij is het niet nodig dat de relatie niet altijd vriendelijk is. Sterker nog: vecht elkaar vooral de tent uit, zolang die wederzijdse afhankelijkheid maar stilzwijgend begrepen wordt.

De crux is dat het creëren van vernieuwende ideeën en het uitvoeren daarvan niet samengaan in een politieke organisatie. Het probleem is natuurlijk dat er een stugge schil van conformisme om het centrum van het politiek bestel heen zit. Die schil bestaat niet alleen uit de andere partijen, die hun macht niet met een nieuwkomer willen delen zonder dat die consessies doet, maar ook uit het ambtenarenapperaat, de media, en bijvoorbeeld ook het CPB – allemaal organisaties die bepalen wat in Nederland als ‘redelijk’ en ‘verstandig’ geldt. Om daar geaccepteerd te komen moet je ‘verantwoordelijkheid tonen’ en ‘over je eigen schaduw heen springen’ – met andere woorden: je eigen ideeën verwateren totdat er niets meer van over is. Als de SP de plek van de PvdA over neemt, blijft er niemand over op links die zichzelf bewust buiten dit systeem plaatst, wat wel nodig is om ooit tot verandering te komen. Dat zou de doodssteek zijn voor de linkse opleving die Nederland zo hard nodig heeft.