Met duidelijkheid op het spoor en goedkoper treinkaartje wint de trein het van de auto

Op 1 november vindt er in de Tweede Kamer opnieuw een debat plaats over de hoofdrailnetconcessie die in 2024 afloopt. Er is eerder door het kabinet een principebesluit genomen om de concessie onderhands aan de Nederlandse Spoorwegen (NS) te gunnen. Dat zou geen spannend debat moeten zijn, maar is het wel.

NS zit in een moeilijke fase van haar bestaan. NS is als maatschappelijk bedrijf veel reizigers kwijt geraakt als gevolg van de coronapandemie. En vooral de forens komt niet meer zo makkelijk terug door de toename van thuiswerken. Daarnaast is er een historisch personeelstekort. Ook 2200 spoorvacatures zijn niet of moeizaam in te vullen. De NS-directie heeft onlangs besloten minder treinen te laten rijden en ingegrepen in de ‘heilige’ dienstregeling. En dan kreeg de directie van NS ook nog ruzie met haar spoorvakbonden. Met dagenlange stakingen waar rijdend personeel en niet-rijdend personeel massaal aan meededen. De vakbondseisen lieten al een kloof in denken zien met de NS-directie en de vakbonden verweten de directie rendementsdenken. De financiële problemen stapelen zich ondertussen op. Verder is er nog steeds politieke onduidelijkheid of spoorbeheerder ProRail onder de overheid wordt gebracht. Op korte termijn dus problemen, terwijl op lange termijn alle scenario’s groei voorspellen en het openbaar vervoer onmisbaar is in een duurzaam Nederland.

Iedereen is het er inmiddels wel over eens dat spoorvervoer publieke dienstverlening is. Lange termijn duidelijkheid is zeer gewenst, zodat de focus komt op het oplossen van en de korte termijn problemen en klaar zijn voor de toekomst. Den Haag biedt die duidelijkheid echter niet. Er gaan tussen de NS en het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat onderhandelingen plaatsvinden op basis van het Programma van Eisen over de hoofdrailnetconcessie die vanaf 2025 opnieuw gegund moet worden.

In moeilijke tijden, zeker bij het spoor, moet je duidelijkheid bieden als overheid. En als NS-directie is het van belang om samen met je belangrijke stakeholders samen te werken. Er is namelijk alles voor te zeggen om de positie van NS te versterken. Er is geen bedrijf dat zo middenin de samenleving staat als NS. Dat mensen verbindt en waar verduurzaming de kracht is. Het NS-bedrijf kan zo maar 100.000 bezoekers van en naar Zandvoort brengen bij de F1 in één weekend.

NS kan een behoorlijk handje helpen bij het kabinetsvoornemen om voor 2030 acht miljard autokilometers om te zetten in duurzame mobiliteit. Een dagretour 2e klas Beverwijk - Utrecht Centraal kost mij bijvoorbeeld 27,60 euro met 1 uur en 19 minuten reistijd. En er komt weer een prijsverhoging aan. Door dit tarief begin je je al een beetje af te vragen of je de auto instapt of de trein neemt. Laat staan als je met een groep naar Utrecht reist. Reizigersvereniging Rover en Openbaar Vervoer Nederland pleitten niet toevallig onlangs bij het kabinet er voor om de BTW van 9% op het treinkaartje te schrappen omdat ook reizigers het zwaar hebben met de inflatie. Hoe goedkoper het treinkaartje, hoe vrolijker je in de trein stapt.

De uitplaatsing van spoorbeheerder ProRail naar de overheid blijft nog steeds een raar gedrocht. De gehele spoorsector bleek hierop tegen. En is dat nog steeds. De sector zegt dat je de spoorvervoerders en de spoorbeheerder bij elkaar moet houden. En de uitplaatsing van ProRail zal er alleen maar toe leiden dat ProRail met het gezicht naar politiek Den Haag gaat staan en met de rug naar de sector. De kracht van het spoor is de integraliteit. Het is te hopen dat dit voornemen als een nachtkaars uit gaat.

De hoofdrailnetconcessie wordt in elk geval aan de NS gegund. Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat moet echter stoppen om Brusselse wensen over meer marktwerking te honoreren. Ook nog eens aan buitenlandse staatsbedrijven of aan bedrijven die als durfkapitalist te boek staan. De komst van nog meer spelers op het spoor zorgt voor nog meer bureaucratie en de reiziger is gebaat bij treinverbindingen die zo goed mogelijk op elkaar aansluiten. En het is voor NS van belang om zekerheid te krijgen in de toekomst. Het ingrijpen in de periode van de concessie om NS-treindiensten in de aanbesteding te doen helpt dan volstrekt niet. Dat is helemaal niet in het belang van de reizigers en medewerkers. Het spoor speelt een cruciale rol in zowel het klimaatakkoord als in de strijd tegen files. NS is er bij gebaat om mogelijkheden te hebben om te investeren en haar maatschappelijke basis te versterken. Want hoe efficiënter het bedrijf moet werken, hoe kwetsbaarder het wordt. De overheid doet er goed aan om het sturen op efficiëntie te laten varen. De NS-directie moet op haar beurt echt aan de bak om de problemen met het personeelstekort op te lossen, te investeren in haar medewerkers en verder afschalen te voorkomen. Zo blijft Nederland duurzaam bereikbaar. Voor iedereen.

Roel Berghuis, voormalig FNV vakbondsbestuurder bij onder andere de Nederlandse Spoorwegen