Meer ‘burger’, minder ‘Brussel’

Op een aantal terreinen loopt de Europese Unie de afgelopen weken tegen de grenzen van het beleid aan. Niet alleen bij het klimaat maar ook als het gaat om asielbeleid, de verhouding met Oekraïne en de uitbreiding van de EU is er terughoudendheid bij landen, in wisselende samenstelling.

Wat betreft klimaat waren met de Green Deal van Frans Timmermans de verwachtingen hooggespannen, maar steeds meer landen trappen op de rem. Of beter: laten de rem juist los. Een aantal landen wil het verbod op de verkoop van benzineauto’s uitstellen van 2030 tot 2035 en minder haast maken met het isoleren van woningen. Duitsland weigert akkoord te gaan met een verbod op auto’s op fossiele brandstoffen als er geen uitzondering wordt gemaakt voor e-fuels. Nederland stelde de verhoging van de benzineaccijns uit, Zweden verlaagde die zelfs.

Europese politici vergoelijken de maatregelen. Er blijven nog genoeg maatregelen over om de klimaatdoelen te halen. Een pas op de plaats en toch vasthouden aan netto-nuluitstoot, het kan. Onzin, wensdenken, vinden de critici. Als nu niet stevig en consequent wordt ingezet op groen beleid is het te laat.

Ook op het terrein van asiel en migratie lopen de meningen uiteen. Hongarije en Polen verzetten zich fel tegen plannen om bij migratiecrises migranten evenwichtiger over de EU-landen te verdelen en kondigden aan deze ‘gekte’ te willen tegenhouden.

In de altijd zo tolerante Scandinavische landen wordt de asielwetgeving verder aangescherpt. Het krijgen van een verblijfsvergunning en gezinshereniging wordt lastiger. Ook is er sprake van een allochtonenquotum. Kopenhagen gaat het verst: het weert asielzoekers die niet op uitnodiging naar Denemarken komen.

Ook hier geen gebrek aan argumenten om de maatregelen te bagatelliseren. Veel uitgeprocedeerde asielzoekers gaan niet terug, terwijl ‘echte’ vluchtelingen geen kans maken, is de redenering. Wie mensen in nood wil helpen, moet strikt zijn voor wie geen recht heeft op asiel. Te grote aantallen asielzoekers staan integratie in de weg, wat slecht is voor de nieuwkomers en ten koste gaat van de steun vanuit de bevolking.

Ook in de steun aan Oekraïne is de EU minder eensgezind. Voor Polen – tot dan toe een van de belangrijkste Europese steunpilaren voor Oekraïne – is steun aan Oekraïne niet meer vanzelfsprekend. Zogenaamde aanleiding is de import van Oekraïens graan dat door Russische maatregelen niet langer over de Zwarte Zee naar andere landen kan worden geëxporteerd en nu naar Europa gaat. De Poolse boeren zouden door die import van de markt worden gedrukt. Meer voor de hand ligt dat de komende verkiezingen een rol spelen. De regerende PiS-partij weet dat een groot deel van de Polen niet meer klakkeloos achter de steun aan Oekraïne staat.

Polen krijgt bijval van Slowakije. Daar werden de verkiezingen gewonnen door de pro-Russische Robert Fico en zijn partij Smer-SD. Bij Fico kan Oekraïne niet langer op Slowaakse steun rekenen.

Ook over de uitbreiding van de EU bestaat verdeeldheid. Oekraïne, Moldavië, Georgië en de Balkanstaten Servië, Albanië, Noord-Macedonië, Bosnië-Herzegovina, Montenegro en Kosovo zitten in de wachtkamer en popelen om toe te treden.

Met name de Baltische landen willen vaart maken met de uitbreiding, andere EU-landen zijn terughoudend. Wat betekent toetreding van nieuwe leden voor de besluitvorming binnen de gemeenschap, die nu vaak al zo moeizaam verloopt.

Moet worden vastgehouden aan het vetorecht? Zo ja, hoe verlammend gaat dat niet werken? Moet ieder land een eigen Eurocommissaris hebben? Dat zouden er meer dan dertig worden. Moet het Europees Parlement worden uitgebreid? Of blijft de omvang hetzelfde en moeten de huidige landen qua zeteltal inschikken?

De kosten van de uitbreiding zijn een ander heikel punt. Op dit moment gaat ongeveer eenderde van het EU-budget naar de landbouw en eenderde naar de armere regio’s. Toetreding van met name Oekraïne betekent een forse aanslag op de landbouwgelden. Moet de Europese begroting dan fors worden verhoogd of moet op andere posten (klimaat, innovatie) worden ingeleverd? Het eerste betekent dat rijke landen binnen de EU meer moeten gaan betalen.

Struikelblok is ook in hoeverre ‘nieuwe’ landen moeten voldoen aan de voorwaarden van de Europese Unie. Bij een aantal potentiële intreders is wat betreft het functioneren van de rechtsstaat nog behoorlijk wat te winnen. Ook verder moeten er sterke instituties zijn, gezondheidszorg en onderwijs op behoorlijk niveau gebracht en moet industrie doen aan Europese regelgeving. Van nieuwe leden wordt verwacht dat ze economisch stabiel zijn en de bescherming van minderheden op orde hebben.

Het zijn nogal wat eisen, waaraan landen niet op korte termijn kunnen voldoen. Gedacht wordt nu aan een toetreding in fasen, waarbij landen meer zeggenschap krijgen naarmate ze meer aan de eisen van de Europese Unie voldoen. Het doet denken aan het ‘Europa van de twee snelheden’, waarvan in het verleden sprake was. Gevaar is dat als een land eenmaal in de wachtkamer zit, het niet langer kan worden tegengehouden en zo snel mogelijk wil doorlopen naar een volledig lidmaatschap.

Uiteenlopende meningen op verschillende terreinen. EU-politici bevinden zich in een lastige spagaat. Aan de ene kant ziet het merendeel het belang van een grotere en sterke Europese Unie, zeker gezien de houding van Rusland en het ontstaan van nieuwe machtsblokken in de wereld.

Aan de andere kant zijn ze bang dat burgers zich afkeren van EU-beleid als dat te hard ingrijpt in hun manier van leven. Ze vrezen te worden afgerekend op maatregelen die burgers financieel raken of waarvan die burgers vinden dat ze in hun bestaan worden bedreigd. Al dan niet met het oog op aanstaande verkiezingen geven veel politici daarom de voorkeur aan minder ‘Brussel’ en meer ‘burger’.