Maak van de bijstand geen straf op werkloosheid

Het voorbeeld van Ria, Annete en Piet in de Volkskrant die in Hoogezand-Sappemeer zonder loon pakketjes sorteren voor PostNL toont maar weer eens aan dat de uitvoering van de participatiewet veel te wensen overlaat. Hoog tijd voor beleid wat mensen sterker maakt en uitzicht biedt.

Een paar jaar geleden kwam de FNV al met soortgelijke voorbeelden. Zoals Peter Dibbets uit Aalten die de hogeschool had afgerond en werkte als filiaalmanager voordat hij zijn baan verloor. Sinds hij moest terugvallen op een bijstandsuitkering “werkte” hij tweeëneenhalf jaar met behoud van uitkering in een productiehal. Hij modelleerde kunstbloemen naast collega’s die wel gewoon cao-loon ontvangen. Ondanks zijn herhaaldelijke verzoek om ervaring te mogen opdoen in de administratie, omdat daar veel meer kans is op betaald werk, werd er niet naar hem geluisterd. Van enige inspraak in de zogenaamde re-integratie trajecten lijkt vaak geen sprake.

Dit zijn geen uitzonderingen. Vakbonden, ombudsman en onderzoekers hebben gefundeerd laten zien dat de Participatiewet op deze manier niet werkt. Mensen komen voor langere tijd en bij herhaling terecht in zinloze trajecten. Sinds de gemeenten verantwoordelijk zijn geworden voor de Participatiewet (voorheen Wet Werk en Bijstand) richten zij hun beleid op afschrikking en niet op ondersteuning. Uit interviews met gemeentelijke diensten blijkt dat ze vooral willen ontmoedigen. Door mensen aan veel regels, sancties en nutteloos werk bloot te stellen zullen ze minder snel bijstand aanvragen, is de heersende korte termijn gedachte. Dat dit voor de lokale gemeenschap en het perspectief op de lange termijn funest is, wordt voor het gemak genegeerd.

Mensen die moeten terugvallen op de bijstand raken gedemoraliseerd omdat ze zich behandeld voelen als losers en fraudeurs. Ze worden met wantrouwen en soms ronduit onbeschoft benaderd. Daardoor verliezen ze hun vertrouwen in de overheid en de samenleving. We leven in een tijd waarin vaak gedacht wordt dat werkloosheid je eigen schuld is omdat je niet hard genoeg je best doet. Ten onrechte, banen liggen niet voor iedereen voor het oprapen. Bovendien is het veel effectiever – als je mensen weer aan het werk wilt helpen – om hun zelfvertrouwen te vergroten met een menselijke benadering.

Gelukkig laten sommige gemeenten en lokale projecten zien dat het ook anders kan. Met een vaste re-integratiecoach kijken ze breder naar het oplossen van problemen, het opbouwen van een sociaal netwerk en werkervaringstrajecten op maat. Een schril contrast met bijvoorbeeld Rotterdam waar iedereen ongeacht zijn capaciteiten moet straatvegen en bij iedere afspraak een andere medewerker tegenover zich vindt. Dat kan met de beste wil van de wereld geen re-integratietraject genoemd worden, maar een straf.

Als we mensen niet aan de kant willen zetten maar werk willen maken van een volwaardige plek voor iedereen, dan kan en moet het anders. Er zijn genoeg kleinschalige projecten succesvol geweest om te kunnen zeggen hoe een goede participatiewet eruit zou moeten zien. Zo is persoonlijk contact cruciaal. Niet alleen digitaal of iedere keer een andere medewerker voor je neus. Met een vaste coach moet er op basis van maatwerk een zinvol traject naar passend werk worden opgesteld, waar relevante werkervaringsplaatsen en (om)scholing bij horen. Geen one size fits all maar maatwerk.

Daarnaast werkt beloning naar werken het meest motiverend. Geef mensen een aanvulling op de uitkering als er gewerkt wordt of laat ze tot een bepaald niveau bijverdienen. Niet zelden is de uitkering lager dan het minimumloon voor de gewerkte uren en worden reiskosten en werkkleding niet eens vergoed als er gewerkt wordt met behoud van uitkering.

Er zijn ook mensen met een hele grote afstand tot de arbeidsmarkt; het zogenaamde granieten bestand met daarin bijvoorbeeld verslaafden. Voor hen ligt de toekomst in een samenwerking met het welzijnswerk. In lokale projecten is succes geboekt met groepsgericht werken in maatschappelijke activeringscentra. Daar werken bijstandsgerechtigden bijvoorbeeld aan activiteiten voor de bewoners in de wijk. Door deze vorm van participatie krijgen ze misschien geen betaald werk maar ze worden wel gezonder, krijgen meer eigenwaarde en participeren positief in de wijk waardoor overlast en zwaardere hulpverlening wordt voorkomen.

Bestuurders en politici, kijk over de korte termijn van je jaarbegroting heen. De toekomst ligt niet in wantrouwen, afschrikken en korte termijn besparingen. De toekomst ligt in vertrouwen, maatwerk en menselijkheid. En als je het niet wilt doen op basis van medemenselijkheid, doe het dan tenminste voor de lange termijn opbrengsten.