Linkse samenwerking: hoe groot moet de noodzaak zijn?

De peilingen wijzen vrij dwingend dezelfde richting uit: een overwinning van de PVV. Behalve kiezers van de PVV lijkt verder niemand daar echt enthousiast van te worden. In plaats van met een links alternatief te komen probeert iedereen zijn eigen resultaat te maximaliseren door op het gevaar of de nadelen van Wilders te wijzen. De linkse ‘samenwerking’ verloopt voorlopig langs de klassieke lijnen: elkaar oproepen om samen te werken, maar ondertussen vliegen afvangen en steken onder water geven. Alles bij elkaar roept het de vraag of een dreigende overwinning van Wilders voor links voldoende noodzaak is om echt te gaan samenwerken.

Op een overwinning van Wilders is straks natuurlijk van alles af te dingen. Misschien is hij dan wel de grootste partij, maar heeft hij ‘maar’ 20% van de stemmen. Dan kunnen we mooi tegen elkaar zeggen dat 80% niet op Wilders heeft gestemd. Of we kunnen zeggen dat hij wel wil schreeuwen, maar niet wil regeren. Kijk maar naar zijn programma. En bovendien zijn er altijd mensen die overal tegen zijn, dat hou je toch. Dat soort rationalisaties ontkennen de symbolische waarde van het winnen van verkiezingen. Het maakt niet uit hoe je wint — zie de Verenigde Staten — maar dát je wint. En verkiezingswinst van Wilders heeft grote betekenis. Niet alleen op de kabinetsvorming, maar ook voor de gevoelstemperatuur in Nederland en misschien zelfs de wereld.

De wereld? Is dat niet een beetje overdreven? Ik denk het niet. Na Brexit en Trump is een ‘overwinning’ van Wilders een logische derde in dat rijtje. Met als bonus dat de eerste ronde voor de Franse presidentsverkiezingen een maandje later worden gehouden. Als de winst van Trump niet al voldoende aanleiding was om beschouwing op beschouwing te stapelen — en de vergelijking met de jaren ’30 van de vorige eeuw te maken — zullen ook deze twee gebeurtenissen de toetsenborden wereldwijd in beweging krijgen. Waarmee overigens nog eens onderstreept wordt dat van de voorgaande gebeurtenissen niets is geleerd. En dan Nederland zelf. Ook een overwinning met ‘maar’ 20% is ruim voldoende om de sfeer goed te verzieken. De meer luidruchtige deelnemers aan het maatschappelijk debat zullen zich gesterkt voelen in hun gelijk, of extra gemotiveerd om de strijd tegen Wilders voort te zetten. Een blik op ‘hoogtepunten’ uit het publieke debat van de afgelopen jaren doet wat dat betreft weinig goeds vermoeden.

De kabinetsvorming zal er ook niet soepeler door verlopen. Toegegeven, dat zal niet alleen liggen aan het feit dat Wilders de grootste partij is. De nivellering van de fractiegrootte helpt daar ook een handje bij. Wie wil weten hoe ingewikkeld het kan worden doet er goed aan regelmatig de CoalitieChecker te checken. Stand van zaken nu: een coalitie met 4 partijen kan alleen met de PVV, een coalitie zonder de PVV bestaat uit tenminste 5 partijen en kan feitelijk niet zonder de VVD worden gevormd. Prettige wedstrijd!

En wat stelt links daar tegenover? Vooral ieder voor zich een eigen verhaal. Rode draden genoeg in die verhalen: empathie, zorgzaamheid, solidariteit en duurzaamheid vormen de basis voor de partijprogramma’s van GroenLinks, SP en PvdA. En een pleidooi voor progressief patriottisme is prima te verenigen met de klassieke opstelling van de SP en nieuwe pleidooien voor Nederlands kernwaarden van GroenLinks. Maar samenwerken: ho maar! Het blijft bij vrijblijvende oproepen om elkaar vast te houden na de verkiezingen. Ondanks het feit dat met de huidige peilingen straks iedereen sowieso met elkaar in de coalitie zit, is het zelfs de vraag of die intentie nog vóór de verkiezingen gaat worden bekrachtigd. Ervaringen uit het verleden blijken een loden ballast. De PvdA wil toch alleen maar samenwerken als het slecht met ze gaat? GroenLinks wil toch eigenlijk liever met D66 dan met de SP? En de SP wil toch eigenlijk helemaal niet samenwerken? Resultaat: 0,0.

Daarom: een gedachtenexperiment. Mede geïnspireerd door de jaren ’30 van de vorige eeuw, maar dan de andere kant van het verhaal. De gebrekkige linkse samenwerking destijds heeft namelijk ook niet echt geholpen om een alternatief te bieden. Dus: wat als PvdA, GroenLinks en SP — linkse partijen waarvan de inhoudelijke verschillen op korte termijn het eenvoudigst te overbruggen lijken — in maart 2017 met een gezamenlijke lijst zouden uitkomen? Natuurlijk zullen er kiezers zijn die niet gecharmeerd zijn van zo’n samenwerking, maar er zijn er vast ook die er juist toe aangetrokken worden. Zeker als die combinatie de verkiezingen kan winnen. En dat zou kunnen. Afhankelijk van welke peiling je bekijkt zou dat een spannende strijd (Peil.nl: PVV 36, Links 35; TNS: PVV 36, Links 37) of zelfs een klinkende overwinning (De Stemming: PVV 31, Links 43; Barometer: PVV 29, Links 34) betekenen.

Moet je je voorstellen wat zo’n linkse overwinning zou betekenen. Welke nieuwsberichten en analyses er op 16 maart 2017 allemaal niet hoeven te worden geschreven. En welke wel: wie weet inspireert het ook andere delen van de wereld. De formatie hier zal nog steeds een klusje worden, maar de start ervan is in ieder geval een stuk eenvoudiger. En de betrokken partijen laten zien dat je met onderling vertrouwen en samenwerking resultaten kunt behalen. Daarmee zetten ze niet alleen hun ideeën om in politieke macht, maar laten ze ook zien dat het hen menens is met empathie, zorgzaamheid en solidariteit.

Maar goed, het gaat natuurlijk niet gebeuren. Te kort dag. Veel praktische bezwaren ook. En wat een uitzoekerij allemaal, want de kandidatenlijsten zijn allemaal al vastgesteld. En bij de een zal deelname aan zo’n verbond worden uitgelegd als teken van zwakte, terwijl de ander deze keer juist lekker denkt te scoren. En wat te denken van al die kapers op de kust? Die spinnen hier garen bij! Dus blijft de energie gericht op het verkondigen van de eigen boodschap en het afsnoepen van elkaars kiezers. Met als voorlopig hoogste doel: deelname aan het RTL-lijsttrekkersdebat.

Uit niets blijkt dat links een overwinning van Wilders — of een tweestrijd tussen PVV en VVD — wil voorkomen. De noodzaak voor linkse samenwerking is dus nog lang niet groot genoeg. Misschien is dat op 16 maart 2017 anders.