Lieve Gordon

Over een tv-gesprek dat ontspoorde en waar het bij privacy écht om gaat

Woensdagavond was ik te gast bij RTL Late Night, de nieuwe talkshow van Humberto Tan, om het over de Big Brother Awards te hebben. Helaas liep de uitzending ietwat anders dan ik gehoopt had.

Aan tafel zaten onder andere ook Geer en Goor. Op het moment dat mijn segmentje aan bod kwam, stelde Humberto mij een aantal vragen over mijn persoonlijke ervaringen met privacy. Zo ging het al snel over mijn werk als Playboy-model. Niet per se iets waar ik het heel graag over wil hebben in deze context, maar van tevoren werd mij expliciet gevraagd door de programmamakers ook mijn persoonlijke ervaring te delen, om het vaak abstracte onderwerp van privacy wat menselijker te maken. Dit heb ik toegezegd onder de afspraak dat ik het daarna over privacy kon hebben in een bredere context die voor ons allemaal van belang is.

Big Brother
Na het vrij lang over mijn persoonlijke ervaringen te hebben gehad, kwam eindelijk het echte onderwerp aan bod; De Big Brother Awards die op 29 augustus worden uitgereikt aan de grootste privacyschenders van het jaar. Genomineerden zijn niet de minsten; onder andere de AIVD in verband met het PRISM schandaal, de Belastingdienst voor het onbevoegd opvragen van parkeergegevens en onze minister van Veiligheid en Justitie, de heer Opstelten. Vooral over de laatste wilde ik graag uitweiden aangezien hij met wat opvallende wetsvoorstellen is gekomen, zoals de inzet van drones , het gebruik van tasers en het ‘terughack’-voorstel. De eerste twee spreken voor zich, maar dat laatste, waarbij de politie legaal kan gaan hacken, is erg interessant om het over te hebben. In a nutshell gaat het erover dat politie en justitie zonder verdenking of tussenkomst van een rechter op afstand aan je computer kunnen zitten, bestanden kunnen toevoegen of veranderen, zonder je hiervan op de hoogte te brengen. Dit betekent dat er in essentie niet meer zoiets bestaat als privé-bezit, de overheid heeft dan groen licht om met zijn tengels aan je meest intieme informatie te zitten. Reden genoeg voor een publiek debat hierover. 

Opstelten
Helaas begon Gordon op het moment dat ik hier eindelijk iets over kon zeggen te roepen dat hij Opstelten een ontzettend charmante man vond en liet hij mij op respectloze wijze niet meer aan het woord. Ook suggereerde hij dat ik geen recht van spreken heb omdat ik voor naaktfoto’s heb geposeerd. Laat ik het daar nou toevallig mee oneens zijn. Het zou betekenen dat ik door naakt te poseren (volgens mij gewoon perfect legaal in een vrij land) geen recht meer van spreken zou hebben, en niet langer zou mogen opkomen voor mijn grondrechten, of die van mijn vrienden en familie, of die van de maatschappij in het algemeen. 

Als iedereen die iets doet wat een ander toevallig niet bevalt, zijn recht van spreken zou verliezen, komen we in een bijzonder onvrij land te leven. En laat dat nou net zijn waar privacy om draait. Respect voor onze grondrechten, het recht om te mogen delen wat je wilt en met wie en op welk moment, en vrijheid van meningsuiting, of je nou Joods bent, homo, of naaktmodel. Wie roept ‘niks te verbergen te hebben’ gaat er vanuit dat de feiten door goedbedoelende partijen altijd in de juiste context gepresenteerd worden. De feiten kunnen in een onjuiste context een heel verkeerd en potentieel schadelijk beeld opleveren. Waar het wantrouwen naar de burger maar geaccepteerd moet worden, worden we wel geacht de overheid te beschouwen als een heilige entiteit.

Ontsporing
Op het moment dat ik wilde zeggen dat het recht op privacy niet voor niets in drie verschillende wetsartikelen wordt benoemd, en dat het dus niet om mij als individu gaat maar om de basis van een democratische samenleving, werd ik opnieuw onderbroken door Gordon waarin hij mij beledigend karikaturiseerde. Op dat moment, toen ik nog niet eens het topje van de ijsberg had besproken, werd het voor mij duidelijk dat het de rest van het gesprek op mij als persoon gefocust zou zijn, en niet op de basisprincipes van de democratie waarvoor ik was uitgenodigd en ik had voorbereid.

Op dat moment deed ik iets wat niet zo handig was. Ik adviseerde Gordon om wat minder coke te gebruiken, omdat ‘ie dan wellicht mensen zou kunnen laten uitpraten. Op zich was hij wel even stil, en ik heb eerlijk gezegd dan ook erg van dit korte ogenblik genoten. Helaas heb ik mezelf daarmee wel verlaagd naar het niveau van het gesprek waar ik juist vandaan wilde blijven. Ik bood dan ook direct mijn excuses aan. Maar het gesprek was definitief ontspoord en ging nergens meer heen. Zonder dat het onderwerp waarvoor ik in de studio zat aan bod was gekomen. Dat is erg jammer.

Highscore
Ik ben privacy-activiste geworden omdat ik het gevoel heb dat wij de generatie zijn die, misleid onder valse voorwendselen, nu basale grondrechten opgeven. En wat je kwijt bent, krijg je in het geval van privacy vrijwel nooit meer terug. Ik wil niet ooit op de vraag “Oma, waarom hebben jullie niks gedaan toen dit gebeurde?” moeten antwoorden dat ik nu eenmaal te druk bezig was met het bereiken van een nieuwe highscore in een spelletje waarbij je boze vogels op varkentjes moet afschieten die schattige knorrende geluidjes maken.

Zo hebben we inmiddels het Elektronisch Patiënten Dossier EPD, het kind-dossier, het preventief fouilleren op straat, de ov-chipkaart, verplicht betalen met pinpas, de wietpas, dataretentie, het biometrisch paspoort, vingerafdrukken bij de slijterij, handafdrukken bij de sportschool, oogscanners op het vliegveld, de kentekenscanners, je postcode bij de bouwmarkt, je klantenkaart bij de supermarkt, een steeds groter aantal surveillance-camera’s en als kers op de taart natuurlijk het PRISM-schandaal. Om maar een paar dingen te noemen.

Korting
Het lijken kleine berichtjes in de krant, maar de laatste tien jaar zijn er grote stukken van onze privacy afgebrokkeld. Waar ik ten tijde van mijn beroepskeuze nog in de veronderstelling was dat het om incidenten ging, of tijdelijke ingrepen voor noodsituaties, worden we nu maar geacht het opgeven van onze privacy normaal te vinden. Ze zijn onderdeel van het dagelijkse leven geworden: The New Normal . Maar is het normaal dat onschuldige en nietsvermoedende burgers massaal en tot in de kleinste details in de gaten gehouden worden? Nee, dat zal ik nooit normaal vinden, zeker niet in wat een vrije samenleving zou moeten zijn waarbij je in principe onschuldig bent tot het tegendeel bewezen is.

Zo wordt de prijs van privacy langzaam opgevoerd, letterlijk: we worden ertoe aangezet onze persoonlijke gegevens, die blijkbaar geld waard zijn, in te ruilen voor korting in de supermarkt of bij de verzekeringsmaatschappij. Zo heb ik al korting op een ziektekostenverzekering omdat ik vegetariër ben en vraag me af wat er gebeurt als ze er via mijn bonuskaart achter komen dat ik kip heb gekocht voor mijn zieke kat.

Klinkt leuk, korting krijgen in ruil voor je gegevens, maar eigenlijk betekent het gewoon dat je gestraft wordt als je je privacy wilt behouden. Het is geen korting, maar een boete voor mensen die er niet aan willen. Zo wordt privacy op den duur een luxeproduct, enkel betaalbaar voor de happy few .

Ik ga niet naar winkels waar je alleen kunt pinnen, omdat ik graag de optie wil hebben contant te betalen. Ja, het is natuurlijk veiliger voor de winkel om te pinnen, maar het is ook de tijd dat je je als consument kunt afvragen of je geld überhaupt wel veilig staat op de bank. En zo rukt het op. Totdat je op een dag geen keuze meer hebt, omdat het te verdacht is geworden contant te betalen. Het is een verandering waar we nooit voor gekozen hebben, maar waarbij we een manier van leven verliezen die vrijheid bood: contant geld stelt je in staat anoniem te leven. Niet iedereen hoeft te weten hoeveel paar schoenen ik jaarlijks koop of dat ik stiekem fan ben van Justin Bieber.

Intenties
Op dit moment worden, mede door de razendsnelle technologische vooruitgang, nieuwe normen bepaald voor onze rechten, vrijheden en daarmee democratie. Als we er nu voor kiezen onze grondrechten weg te geven, al is het alleen maar door geen duidelijke keuze te maken, dan zijn die rechten niet alleen voor ons maar voor toekomstige generaties weg. En wellicht heeft de overheid nu de beste intenties, maar wie zegt dat dat in de toekomst ook het geval gaat zijn? Het is een kwestie van tijd voor er eens een corrupte regering aantreedt en dan is de wet het enige dat burgers kan beschermen. Daar moeten we rekening mee houden en dus niet de overheid oneindige bevoegdheden geven, zonder transparantie en zonder daar verantwoording over af te hoeven leggen. Zonder privacy is geen verzet mogelijk, of in ieder geval heel lastig.

Het gaat dan ook niet om mijn persoonlijke privacy als quasi-BN’er tegenover andere burgers of criminelen, het gaat niet eens om u of over uw buurman die roept niks te verbergen te hebben. Het gaat om beroepsgroepen die wel degelijk heel gegronde redenen hebben om vertrouwelijkheid te beschermen. Dokters, ondernemers, kunstenaars, advocaten, journalisten, schrijvers en activisten. Het zijn de mensen die door middel van kritiek op de samenleving aan de basis staan van een gezonde rechtsstaat en een eerlijke samenleving die zich vrij kan ontwikkelen. Zonder activisten hadden vrouwen nog steeds geen stemrecht gehad en was slavernij nog steeds de normaalste zaak van de wereld. Zonder privacy kun je je in een repressieve wereld niet organiseren om te protesteren wanneer dat nodig is.

Function creep
Om terug te komen op de Big Brother Awards: Equens, het bedrijf dat onze betalingsgegevens verwerkt, is genomineerd voor hun briljante businessplan om onze betalingsgegevens door te verkopen. Dat is nou een prachtig voorbeeld van iets dat ‘function creep’ genoemd wordt; gegevens worden eerst voor een bepaald doel verzameld met de belofte dat ze echt alleen daarvoor gebruikt zullen worden (tegen terrorisme, voor onze veiligheid), maar na verloop van tijd blijkt keer op keer dat de toepassingen uitgebreid worden en er uiteindelijk toch misbruik gemaakt wordt van de data. Door de bedrijven of overheden zelf, maar soms ook door onbedoelde lekken of actief hacken door criminelen.

En dan heb ik het nog niets eens gehad over het feit dat wat vandaag legaal is, niet voor altijd legaal hoeft te zijn. Wil je echt dat geregistreerd staat hoeveel koffie jij drinkt wanneer cafeïne op de verboden middelen lijst wordt gezet? Dat je ooit op de PVV stemde? Of dat je eens uit nieuwsgierigheid een koran hebt gekocht. Dat je per ongeluk op een seksplaatje van iemand met een dubieuze leeftijd hebt geklikt (waarna je het meteen weer wegklikte, maar ja, context hè…) Weet je heel erg zeker dat homoseksualiteit voor altijd geaccepteerd zal zijn…? De wereld kan razendsnel veranderen en de onschuldige informatie die nu voor altijd vastgelegd wordt, kan op een later moment tegen je gebruikt worden.

Dat was wat ik eigenlijk wilde zeggen, lieve Gordon. Ik deed een ongelukkige uitspraak, en dat spijt me ontzettend naar iedereen toe die serieus bezig is met de bescherming van kwetsbare persoonsgegevens, maar ik hoop dat je met deze uitleg begrijpt dat er wel degelijk wat dingen zijn die het bespreken waard zijn, ongeacht of Opstelten een aardige man lijkt of niet. Volgens mij zijn we er gezien je reactie er wel over uit dat zelfs jij behoefte hebt aan een zekere mate van privacy.  

Volg Ancilla ook op Twitter