Joop

Lichtpuntjes in Borderline-tijden

  •  
01-09-2015
  •  
leestijd 5 minuten
  •  
65 keer bekeken
  •  
BNNVARA fallback image
Lijdt onze maatschappij collectief aan borderline kenmerken en zo ja, wat kunnen we eraan doen?
Volgens de Nederlandse psychiater Dirk De Wachter, auteur van het boek Borderline Times, zijn psychiatrische patiënten en anderen die uit de boot zijn gevallen de kanariepietjes in de kolenmijn die onze samenleving is: ze zijn een waarschuwing dat er iets serieus mis is met de wijze waarop onze samenleving is ingericht. Daarin staat hij niet alleen. Zijn Belgische collega Paul Verhaeghe wees eerder op de toename van depressies en burn-out verschijnselen. De Wachter daarentegen, stelt dat onze maatschappij collectief aan borderline kenmerken lijdt. De vraag is: is dit zo en wat kunnen we eraan doen?
Alvorens de blik op de maatschappij te richten, is het noodzakelijk enige aandacht te besteden aan de diagnose Borderline. Opmerkelijk genoeg is de definitie hiervan behoorlijk veranderd. Waar met borderline twintig jaar geleden op het ‘grensgebied tussen neurose en psychose’ werd gedoeld, wordt er tegenwoordig voornamelijk een ‘persoonlijkheidsstoornis’ mee aangeduid. In de terminologie van de DSM-IV:
Een diepgaand patroon van instabiliteit in intermenselijke relaties, zelfbeeld en affecten en duidelijke impulsiviteit, bijvoorbeeld getoond in de inspanningen die worden betracht om een feitelijke dan wel vermeende verlating (door een ander) te voorkomen; instabiele en intense intermenselijke relaties; identiteitsstoornis; impulsiviteit die in potentie de betrokkene zelf kan schaden; recidiverende suïcidale gedragingen; chronisch gevoel van leegte; inadequate, intense woede; en voorbijgaande, aan stress gebonden paranoïde ideeën.” (Leerboek Psychiatrie, M.W. Hengeveld, A.J.L.M. van Balkom).
Het is nogal wat, wat hier onder één noemer wordt gebracht en dat geldt ook voor de inhoud van het boek van De Wachter. Toch valt er met enige goede wil vrij gemakkelijk een grote gemene deler te ontdekken voor de meeste genoemde zaken: gehechtheid, of beter gezegd het gebrek daaraan. Zonder deze hechting treedt verlatingsangst op, worden zelfbeeld en affecten (stemmingen) gemakkelijk beïnvloed en steken gevoelens van leegte en zinloosheid de kop op. Dat klinkt allemaal best logisch en dat is het ook. Toch is het oppassen want de analyse van De Wachter laat zich gemakkelijk misbruiken voor een conservatief discours dat terug naar vroeger als de oplossing schetst. Maar daarover later meer.
De maatschappelijke onthechting laat zich het gemakkelijkst illustreren aan de hand van de begrippen postmoderniteit en neoliberalisme. In het kort: het postmodernisme heeft vanaf de jaren zestig van de vorige eeuw het einde van de Grote Verhalen geproclameerd en daar relativisme en deconstructie voor in de plaats gezet. Het neoliberalisme heeft het individu in het centrum van het universum geplaatst en collectiviteit steeds verder teruggedrongen.
Geïsoleerde individuen Tot de grote verhalen die onder zware druk zijn komen te staan in het westen behoren het christendom en het communisme. Voor wat betreft het christendom was dit onvermijdelijk: De orthodoxe leerstellingen over het ontstaan het universum, de aarde en de mens bleken steeds meer onhoudbaar in het licht van de voortschrijdende wetenschappelijke inzichten. De vele wandaden verricht in naam van het christendom hielpen ook niet mee. Dat laatste geldt ook zeker voor de deplorabele staat waarin het communisme en socialisme zich bevinden: dictatoriale regimes en autoritaire vormen van socialisme hebben beide een slechte reputatie bezorgd. In dit ideologische vacuüm kon het neoliberalisme zich tot de dominante stroming ontwikkelen, met als gevolg geïsoleerde individuen die onderworpen zijn aan de allesoverheersende markt, die hen eenvoudig kan manipuleren. De existentiële leegte kan zolang het goed gaat worden opgevuld door te consumeren.
“Gelukkig zijn zij die kunnen consumeren, want zij voelen niet dat zij eenzaam zijn” , zegt De Wachter terecht. Hij voert daarbij regelmatig de bekende Franse schrijver Michel Houellebecq op als chroniqueur van de zinloosheid van de postmoderne (en neoliberale) wereld.
Die zinloosheid en onthechting heeft volgens De Wachter alles te maken met maatschappelijke problemen als zinloos geweld, overmatig druggebruik en zelfdoding. Maar ook met onze hypecultuur, extreme make-over, consumentisme en hedonisme. Zaken die overigens door de massamedia en commercie volop worden gepusht.
Sociale achterstand De Wachter schrijft ook over de rellen in Engeland in 2011 (London Burning). Die waren deels het gevolg van het neerschieten door de politie van een ongewapende man en deels te verklaren uit sociale achterstand. Daarnaast stelt hij terecht dat de plunderingen ook werden ingegeven door een behoefte om ook mee te genieten van alle anders voor hen onbereikbare weelde. Met instemming citeert hij Paul Verhaeghe die daarover zei:
Je hoort politici en opiniemakers nu zeggen: die jongeren hebben geen waarden en normen. Maar dat is onzin. Ze hebben dezelfde normen en waarden als de rest van de maatschappij. En daarin is status, succes en materiële rijkdom het enige dat nog telt.
Een zinloze maatschappij creëert dus zinloze individuen. En zinloosheid is er alom in de verhouding waarin mensen tot elkaar staan. Hoe vaak gebruiken we de ander niet slechts puur instrumenteel? In arbeidsverhoudingen waarbij werknemers als wegwerpproduct fungeren en collega’s voortdurend als concurrenten tegenover elkaar staan of dienen om zelf maatschappelijk vooruit te komen. De minachting voor de losers, degenen die de ratrace niet aankunnen en eruit vallen, is daarbij ongekend groot. Ook politici doen er volop aan mee: Kiezers fungeren als gemakkelijk te manipuleren stemvee en zijn slechts instrumenteel ten behoeve van de eigen carrière. De lijst is eenvoudig aan te vullen met meer voorbeelden.
Aan de conservatieve kant In sommige aspecten is de analyse van De Wachter aan de conservatieve kant. Hij wijst terecht op de hechtingsproblemen, maar lijkt regelmatig terug te grijpen naar het verleden. Daarin was het weliswaar niet beter, stelt hij, maar de vraag is dan wel waarom hij er regelmatig aan refereert. Dat doet enigszins afbreuk aan zijn verhaal. Ik zie niet in waarom bijvoorbeeld een Latrelatie (Living Apart Together) minder zou zijn dan een reguliere. Voor sommige mensen is dat gewoon de best passende oplossing en daar is helemaal niets mis mee. En al zegt De Wachter het niet ronduit: het kerngezin lijkt toch wel een beetje zijn voorkeur te hebben. Dat ben ik van harte met hem oneens, al maak ik er zelf deel van uit (als vader). Juist die focus op het kerngezin leidt er alleen maar toe dat mensen als een soort van geïsoleerde units naast elkaar leven. Hechting is hard nodig, maar daarvoor moeten we ook durven zoeken naar nieuwe zinvolle verbanden, om zo de zinloosheid te doorbreken.
Lichtpuntjes Waarschijnlijk kan De Wachter zich daar ook wel in vinden, want in het slotgedeelte van het boek behandelt hij maatschappelijke bewegingen als Occupy, Indignados en andere sociale bewegingen van onderop, die gericht zijn op meer directe democratie en zeggenschap over werk en leefomgeving. Ook de steeds grotere belangstelling voor permacultuur hoort daar wat mij betreft bij. Het zijn lichtpuntjes in borderline tijden.

Meer over:

opinie, leven
Delen:

Praat mee

Heb je een vraag, suggestie of wil je gewoon iets kwijt? Dat kan hier. Lees onze spelregels.

avatar

Reacties (18)

TomPoes2
TomPoes21 sep. 2015 - 19:23

"Ik denk dat onze samenleving meer en meer een psychopatensamenleving begint te worden," Je neemt me de woorden uit de mond: moet je die reacties op de stroom van vluchtelingen eens bekijken, het is gewoon een epidemie.

akaNooT
akaNooT1 sep. 2015 - 19:23

Om de kop helemaal op te hangen aan de laatste alinea is wel erg optimistisch. Ik vind het allemaal maar zorgwekkend!

Uitgekleed
Uitgekleed1 sep. 2015 - 19:23

Zingeving in het leven kan alleen als een maximale vrijhijd van handelen is gewaarborgd. Een vrije arbeidsmarkt is een belangrijke stap daartoe. Het Onvoorwaardelijk Basis Inkomen kan betaald worden in de huidige Nederlandse samenleving. De kosten hiervoor worden nu al aan de doelgroep besteed.

MOJOMAN
MOJOMAN1 sep. 2015 - 19:23

Ik denk dat onze samenleving meer en meer een psychopatensamenleving begint te worden, en het wordt ook steeds duidelijker dat psychopatengedrag binnen bepaalde segementen geaccepteerd en zelfs bewonderd wordt.

1 Reactie
Warren2
Warren21 sep. 2015 - 19:23

Ja het gemiddelde bedrijf heeft toch wel wat narcistische managers. Opmerkelijk vind ik overigens dat bij beroepen waarbij je met de handen moet werken, de mensen over het algemeen gezonder zijn en prettiger in de omgang, dan op kantoor, waar het meer ieder voor zich is.

[verwijderd]
[verwijderd]1 sep. 2015 - 19:23

Eigenlijk valt er vanaf iedere grote of kleine observatie naar de bevestiging van een vooraf bepaald standpunt te redeneren.

1 Reactie
Nuanimo
Nuanimo1 sep. 2015 - 19:23

Dat klopt. Dat is u dan ook telkens weer bewijst. Bij een ander valt het u op?

Uilenspiegel
Uilenspiegel1 sep. 2015 - 19:23

Gewezen wordt naar de uitwassen/onhoudbaarheid van het christendom en het communisme. Daar hoort bij het te grabbel gooien van de sociaal democratie door middenpartijen als de pvda en hun geestverwanten elders. De ideologische veren werden onterecht afgeschud. Naast welstand hoort immers welzijn. Machtsgeil als men was ging men in zee met de neoliberalen door zich aan hen over te geven, feitelijk door zich aan hen te onderwerpen. Het gevolg: het welzijn, waarbij cultuur hoort, wordt wegbezuinigd of is wegbezuinigd en daarmee heel veel zingeving. Tekenend voorbeeld was gisteren Felix Rottenberg bij Nieuwsuur. Ook hij moest smalend lachen over de left-winger bij Labour die momenteel gaat voor het voorzitterschap. Hij werd niet op de inhoud beoordeeld maar op het feit of hij door zo bevlogen te zijn wel premier kon worden, de macht kon krijgen. Dat is triest want zo zet je je zelf, jouw ideeën buiten spel, graaf je het eigen graf en zul je opgaan in de neoliberale mainstream wat de pvda en de sociaal democraten elders allang gedaan hebben. Naast het communisme, de uitwassen daarvan en de onhoudbaarheid van het christendom, ligt hier ook een oorzaak van het borderline era.

1 Reactie
KKuijt
KKuijt1 sep. 2015 - 19:23

Triest inderdaad hoe de oppervlakkigheid regeert en dat zo'n Felix Rottenberg zich niet schijnt te realiseren dat mensen misschien zo ondertussen behoefte gaan krijgen aan een oprecht links geluid en een werkelijk sociale maatschappij.

[verwijderd]
[verwijderd]1 sep. 2015 - 19:23

--- Dit bericht is verwijderd —

3 Reacties
Nuanimo
Nuanimo1 sep. 2015 - 19:23

Hoe zouden we de invloed van "de maatschappij" op het individu dan beter kunnen beschrijven?

TomPoes2
TomPoes21 sep. 2015 - 19:23

Altijd mooi om te horen dat er toch nog mensen zijn die zich zo lekker voelen als een vis in het water en niet begrijpen dat er anderen zijn die naar lucht happen.

JanB2
JanB21 sep. 2015 - 19:23

Als je meent kenmerken van een persoonlijkheidsstoornis te kunnen ontwaren in de maatschappij als geheel, ben je niet wijs natuurlijk En in dat laatste zit nu juist het probleem: kinderen en dwazen spreken immers de waarheid.

123456zeven
123456zeven1 sep. 2015 - 19:23

Jaja. Bij het christendom is het de ideologie zelf die fout is en bij het communisme waren het alleen maar de leiders. Verder is het linkse geklaag over het neoloberalisme iets van de laatste 10 jaar, terwijl het consumeren (elke arbeider een auto) al van de jaren 60 is. numis het geklaag over het consumentisme ook al van die tijd dipus zo erg neoliberaal is dat consumentisme allemaal niet. Wat het geval is is dat nu iedereen spullen kan kopen, wat vroeger alleen maar voor de rijken mogelijk was. Die kochten zich ook lam aan meuk. Maar omdat er niet zo heel veel rijken waren kon die meuk nog met de hand gemaakt worden. Nu doen machines het meeste werk en daardoor is meuk voor iedereen bereikbaar. En als je het niet wilt hebben koop je het gewoon niet.

2 Reacties
TomPoes2
TomPoes21 sep. 2015 - 19:23

Weet je nu nog steeds niet wat neo-liberalisme inhoudt?

KKuijt
KKuijt1 sep. 2015 - 19:23

Sander, je moet iemand natuurlijk ook wel willen begrijpen. 1. De opmerkingen over christendom en communisme gaan in eerste instantie over hoe deze richtingen draagvlak hebben verloren, niet specifiek bij mij, maar bij veel mensen. 2. Ik spreek over het orthodoxe christendom, er zijn veel andere vormen. Ik sta niet negatief tegenover progressief christendom. 3. Ik heb het over autoritair communisme/socialisme, dus ik heb het niet over de leiders alleen maar over de inhoud. voor wat betreft het consumentisme: dat is inderdaad niet specifiek neoliberaal, wel kapitalistisch natuurlijk, en het kapitalisme is zoals je weet ouder dan de jaren 60 van de vorige eeuw. Overconsumptie is een megaprobleem: CO2 problematiek, vervuiling en uitputting van grondstoffen.

WendyB2
WendyB21 sep. 2015 - 19:23

Ik denk dat de schrijver zonder dat hij het zelf door heeft zelf verblind is door het Gapende Niets van het post-modernisme. Die blindheid is namelijk het Vooruitgangsgeloof, het vastgeroeste idee dat alles van 'vroeger' afkeurenswaardig en slecht is. De werkelijkheid is de vooruitgang cyclisch is en niet lineair. Het gevoel 'iets kwijt geraakt te zijn' is juist een hele goede reden om weer terug te keren naar waar je vandaan kwam om te zien wáár je dat 'iets' bent kwijtgeraakt. Christendom, communisme en socialisme zijn weer helemaal terug van weggeweest en vormen (hopelijk) de ingrediënten van een toekomstige ideologie voor de 21e eeuw, maar dan uiteraard zonder de vergissingen van vroeger. Het probleem van Vooruitgangsgelovigen is dat ze niets anders kunnen doen dan het wiel uitvinden maar dat niet willen omdat het wiel al eens is uitgevonden.

1 Reactie
KKuijt
KKuijt1 sep. 2015 - 19:23

"Ik denk dat de schrijver zonder dat hij het zelf door heeft zelf verblind is door het Gapende Niets van het post-modernisme." Ik denk dat je het artikel niet zo goed gelezen hebt.