Lekker schoppen tegen het vaasje

VVD-fractievoorzitter Klaas Dijkhoff wil de politiek luchtig en levendig maken. Daarom is hij op toernee door het land in gezelschap van professionele grappenmakers. Werkt dat? Is humor een geschikte verpakking voor inhoud?  

Een tijd geleden verklaarde Sylvia Witteman, gevierd columniste van de Volkskrant, in een interview dat zij en haar man Volkskrant-hoofdredacteur Phillipe Remarque elkaar graag Anne Frank-moppen vertellen. Ik begreep niets van die hobby. Waarom zou je de draak steken met Anne Frank?

Ik dacht er verder niet aan terug tot ik maandagavond de Stand Up Politics avond van Klaas Dijkhoff in Utrecht bezocht waarin politiek wordt vermengd met stand up comedy. En daar waren ze: de Anne Frank-grappen. “Als Anne Frank gewoon naar Home Alone had gekeken dan hadden de Duitsers haar nooit te pakken gekregen,” zei de ingehuurde stand up comedian. ‘Home Sjaloom!’ De zaal schaterde. De comedian vertelde er ter geruststelling bij dat hij zelf van joodse en zigeunerse afkomst was.

Toch begreep ik het niet. Waren dit soort grappen bedoeld als politiek incorrect? Op een bijeenkomst van de grootste partij van het land die ook nog eens de regering leidt?

Toen de comedian klaar was met zijn eerste ronde nam Klaas het woord en klaagde dat er zoveel onterechte kritiek werd geuit op zijn Stand Up Politics avonden. Omdat hij ooit had gezegd dat de avonden ook over vluchtelingen zouden gaan. Dat was ironie geweest die het mediavolk niet snapte. “Natuurlijk ga ik geen grappen maken over vluchtelingen,” zei hij resoluut. Ik moest toch gelijk weer even aan Anne Frank denken.  

Het verrassende is dat het een van de weinige momenten was dat ik met Klaas van mening verschilde. Want er was me weliswaar een VVD-avond beloofd en de zaal zat, als ik politiek mag profileren, ook vol met VVD’ers maar het had eigenlijk iedere niet-populistische partij kunnen zijn. De kritiek betreft ook meer wat er niet gezegd werd dan wat hij wel zei. Zo stak hij naar aanleiding van een vraag over integriteitsproblemen binnen de VVD een verhaal af over hoe hij baalt van lui die zich schuldig maken aan corruptie en zakkenvullerij. “Kies dan een ander beroep als je veel geld wilt verdienen.” Maar waarom die problemen zo hardnekkig juist bij de VVD spelen bleef buiten beschouwing. Ook bekende VVD-slogans als ‘criminelen verdienen straf’, die bij zo’n onderwerp toch uitermate goed van pas komen, bleven in de kast.

Ik zou nu de hele avond kunnen fileren door alle flauwe grappen en de soms wat pijnlijke momenten uit de doeken te doen maar dat is schadenfreude waar je ook niet veel wijzer van wordt. Ik zou er de avond ook tekort mee doen. Het is een poging om iets nieuws te proberen. Dat kun je dapper noemen maar het probleem is dat comedy andere regels kent dan de politiek. Ik moest denken aan een mislukt optreden van een comedian dat ik laatst bijwoonde. Bij de zoveelste pijnlijke stilte waar een lachsalvo had moeten klinken, riep iemand uit het publiek naar de comedian   ‘ga maar douchen’. De zaal lachte toen wel heel erg hard. Dat was het verschil. Zoiets pijnlijk grappigs zou hier niet gaan gebeuren en maakte eens te meer duidelijk waarom de gevreesde methodiek van stand up comedy niet goed werkt op een politieke bijeenkomst. Het scheermes, dat het genre zo spannend maakt, blijft altijd in het hoesje.

Klaas sprak gloedvol over de naderende Brexit-ramp en over hoe erg het is dat politici willens en wetens hun land in het onheil storten omdat ze maar niet willen toegeven dat ze sprookjes verkondigden. Er bestaat immers niet zoiets als een paradijs na de Brexit. Hij vertelde over Nederlandse vrienden in Engeland die op het punt staan misschien wel alles kwijt te raken. Het is onduidelijk – zoals met veel in de Brexit-puinhoop – of zij een verblijfsvergunning krijgen en mogen blijven werken. Als ze hun baan kwijtraken moeten ze ook hun huis verkopen en daarvan zal de waarde in het Brexit-tijdperk echt niet stijgen.  

Die zorgen gelden niet alleen voor zijn vrienden maar voor heel veel mensen. “Geloof me, Londen draait niet op de Britten”, stelde Klaas vast. Het werd geponeerd als wijsheid maar vatte onbedoeld het sentiment samen waar het hele Brexit-verlangen op gebaseerd is. Londen moet van de Brexiteers Brits en wit worden. Maar daar ging Klaas verder niet op in. Zoals er de hele avond nergens ingedoken werd. Alles werd aangestipt, niets werd onderzocht.

Op een sokkel op het podium stonden een paar vazen, waaronder hele kleine. Klaas pakte op een gegeven moment zo’n klein vaasje op en zei, het object al onderzoekend, dat hij ook niet goed wist wat hij met die metafoor moest. ‘Een vaasje, wie snapt dat nou?’ Hij zou het zelf niet verzonnen hebben en had verder ook niets te maken met de brief waarin Rutte het gebruikte. Ik schoof naar het puntje van m’n stoel. Nu zou het komen: lekker schoppen tegen het vaasje. Stand up politics! Politiek incorrect! Helaas, hij plaatste het vaasje terug en sloot het onderwerp af met de woorden “maar goed, het werkte wel, iedereen had het er over”. Het was duidelijk, deze man kun je onverzekerd een porseleinkast insturen. Hier zou niets spannends meer gebeuren.

Wie goed oplette kon wel een paar dingen opmerken. Zo verdedigde Dijkhoff de EU en de compromispolitiek die de basis vormt voor de Europese samenwerking. “Ik snap dat de vissers nu balen van Brussel maar andere keren hebben we er ook heel veel voordeel van.” Het is een geluid dat je vijf jaar geleden, in het pre-Brexittijdperk, niet bij de VVD gehoord zou hebben. Toen was Brussel nog de immer beschikbare boeman.

Verder werd duidelijk dat de PvdA voor de VVD geen serieuze tegenstander meer is. Geen spookbeeld meer om mee te dreigen. De naam viel zelfs geen enkele keer. Hetzelfde geldt voor de SP, voorheen toch ook een grote bedreiging. Wel werd er vol ingezet op GroenLinks. Of nou ja vol. Klaas haalde uit naar een app voor laadpalen die in Utrecht was gelanceerd. Die werd door maar één persoon gebruikt. Belachelijk idee. “Zo was het toch?” riep hij vertwijfeld naar een lokale politicus op de eerste rij. Dat was best wel een beetje vreemd. Je komt naar Utrecht voor een regionale verkiezing en je hebt jezelf niet goed geïnformeerd over wat er ter plekke speelt.

Langzaam werd duidelijk dat eigenlijk heel de avond inhoudelijk slecht voorbereid was. Klaas behandelde wat actuele onderwerpen voor de vuist weg, improviserend zoals hij in een debat zou doen. Alleen was hier geen opponent. Hij stond er in zijn eentje te debatteren. Knappe jongen die dat nog interessant weet te maken. Zo knap bleek Klaas helaas niet.

Daarnaast deed veel van wat hij vertelde denken aan de oude Dijkhoff die we leerden kennen als staatssecretaris: empathisch en redelijk. Hij stelde naar aanleiding van een vraag over het basisinkomen dat hij niet wist hoe grote techbedrijven gedwongen kunnen worden belasting te betalen. Dat het een probleem is want de rijken moeten wel bijdragen aan de samenleving met hun enorme rijkdom. Daarna sprak hij over bijstandsgezinnen die het financieel heel moeilijk hebben en over hoe goed de verzorgingsstaat werkt in vergelijking met het basisinkomen. Was dit wel een VVD-bijeenkomst? Of liever gezegd: was dit Dijkhoff of een gereïncarneerde Dijkstal?

Waar was de meedogenloze ‘ja, dus?’-Klaas? Of is er sprake van een gespleten persoonlijkheid? Een Dr Dijk en Mr Hoff, zoals in de klassieke roman Dr Jekyll & mr Hyde? Keken we hier naar de menslievende dokter Dijk en zou hij morgen in Den Haag weer als mister Hoff wreed tekeer gaan met populistische onzin? Er vroeg nog iemand uit de zaal naar zijn persoonlijke worstelingen maar ook toen kwam er geen duidelijk antwoord op, wel een mooi vertoog over het belang van democratie dat zo verteld had kunnen worden door een gastdocent van Prodemos of een soortgelijk instituut.

Klaas en de hele zaal leden aan wat wel ‘low energy’ wordt genoemd. Het werd niet spannend, niet opwindend en niet begeesterend. In het begin van de avond haalde Dijkhoff nog even uit naar Trump maar mij werd gaandeweg duidelijk hoezeer de stijl van de Amerikaanse president de VVD onbewust besmet heeft. Dijkhoff maakte bijvoorbeeld een grap over de grootte van zijn eigen geslacht. “Hij nadert de dertig centimeter maar dan moet ik ‘m wel goed op een lineaal leggen”. Stond hier de toekomstig premier van Nederland of meer een vent die denk dat de caféhumor die hij met zijn vrienden deelt aanslaat bij het grote publiek?

Het hele idee van politiek verkopen als entertainment is natuurlijk ook erg Trumpiaans. Maar de president kun je dan weer niet van ‘low energy’ verdenken. Zelfs chips etend in bed weet hij de massa’s nog op te zwepen.  

Verder was het ook een typische mannenavond met veel mannenhumor en alleen maar mannen op het podium en in de zaal ook voornamelijk mannen. De enige vrouwen in functie die ik zag controleerden aan de deur de kaartjes. De rolpatronen zijn bij de VVD vooralsnog onverwoestbaar. Daar kan een beetje cabaretier vast een avondvullend programma over maken. Maar dit was niet zo’n avond.

De provinciale lijsttrekker mocht tegen het einde nog even wat zeggen. Het bleek een klassieke VVD’er in een blauwe blazer met een grijze broek. Ook deze politicus ging verder op geen enkel relevant thema in en voldeed qua saaiheid geheel aan alle verwachtingen van de Statenverkiezingen. Ik begon zowaar te verlangen naar een pleidooi voor het verhogen van de maximumsnelheid tot 130 km per uur op de provinciale wegen. Wel vertelde hij dat Bolkestein zijn grote inspirator was. Dijkhoff beaamde even later dat voor hem hetzelfde gold.

Bolkestein. De oer-VVD’er. Waar was hij toch gebleven? Ik kon alleen maar denken dat als Bolkestein hier aanwezig was geweest, hij waarschijnlijk vroegtijdig de zaal was uitgelopen, onderwijl met veel misbaar roepend ‘wat een flauwekul!’