Wat kwam eerst, de moordlust of het geloof?

Vrijdagnacht was Ali David Sonboly nog een terrorist en een man. Nu is hij een dader en een scholier. De politie vond in zijn kamertje geen koran of onthoofdingsvideo’s maar een boek over massamoorden op Amerikaanse middelbare scholen. Zijn moordlust was niet politiek of religieus gemotiveerd. Hij was ergens anders kwaad over. München was geen Nice. München was een Alphen aan de Rijn. Toevallig trouwens dat de plaats van de misdaad in beide gevallen een winkelcentrum was.

Minder erg Moeten we daarover opgelucht zijn? Is het minder erg om de bezoekers van een feest, de inzittenden van een trein of winkelende consumenten neer te leggen omdat je alleen op die manier je wraak- of je almachtsfantasieën kunt concretiseren? Zo lang het er maar geen Allah Achbar bij geroepen wordt, hoeven wij onze rechtsstaat niet te ontmantelen en de geheime diensten vrij baan geven? En als de Koran wel bij Ali Somboly onder het hoofdkussen had gelegen, welke conclusies moeten wij dan trekken?

Er doet zich in ieder geval een interessante vraag voor: wat komt eerst tot leven in de ziel van een religieuze terrorist, de moordlust of de godsdienstzin? Is Allah een excuus om los te gaan? De laatste dagen wordt nogal eens verbaasd geconstateerd dat terroristen helemaal geen leven van vroomheid en onthechting achter de rug hebben. Integendeel: het was Wein Weib und Gesang met als bijgerecht hasj, coke en pillen. Zij zijn dan in razend tempo geradicaliseerd, vertelt de terrorisme-expert in het actualiteitenprogramma.

Eenling Je zult ze de kost niet moeten geven die tijdens een opwekkingsbijeenkomst na jaren van zondigheid ineens Jezus zien maar toch geeft dat van het razende tempo te denken. Misschien waren ze al lang geradicaliseerd en op slachtoffers uit. Misschien zochten ze er alleen maar een verhaal bij. “Rustige jongen”, zeggen de buren, “Aardige knaap. Nooit iets bijzonders gemerkt. Wel een eenling… Nee dat geldt voor die moordende scholieren in Amerika ook.

In Indonesië heeft zulk een razernij een plaats in de traditionele cultuur. Het kan zijn dat iemand in een zodanige staat van wanhoop raakt, dat hij met een kris of een klewang in het wilde om zich heen begint te steken. Vaak is de persoon dan recentelijk ernstig beschaamd gemaakt of onherstelbaar in zijn eer aangetast. Dan deed je dat soort dingen. En in de oude tijden spietsten de autoriteiten je daarna op een paal. Zo kreeg wat een tragisch begin had ook een tragisch einde. Het is misschien wel passend dat je in de Duitse media nu zo vaak het woord Amokläufer hoort. Wellicht hebben naast de terrorismespecialisten ook andersoortige nieuwmodische deskundigen reden om zich achter het oor te krabben. Dat zijn de radicaliserings- en deradicaliseringsexperts.

Dit wil niet zeggen dat een fanatiek beleden ideologie en een dolgedraaid vijandbeeld niet tot de afschuwelijkste misdaden en moordpartijen leiden. De mens is tot de gruwelijkste dingen in staat als je hem er van weet te overtuigen dat hij oog in oog staat met het absolute kwaad. Ook zijn er altijd bewegingen geweest die aanhangers zo ver wisten te krijgen dat zij bereid waren hun leven te offeren voor het ideaal. Denk aan de Japanse kamikaze-vliegers of de zelfmoordterroristen van Kabul.

Waanzin Toch verdienen mensen die zeggen; “Dit is geen islam. Dit is waanzin”, serieuzer aandacht dan zij tot nog toe krijgen. De dingen zijn niet zo eenduidig als de doorgefourneerd ideologische meningsmakers het vaak brengen, moslimfundamentalisten of psalmisten van de joods christelijke beschaving, dat maakt weinig uit. Met hun oogkleppen op, wandelend op het pad van hún ideologische vanzelfsprekendheden zien wij misschien te vaak niet waar het gevaar echt dreigt.