Kroning was geen pompeuze kitsch

De kroning van Charles en Camilla was ondanks alle aanpassingen die er in de loop der eeuwen en tot en met afgelopen zaterdag in werden aangebracht, een middeleeuws ritueel. De kern bleef onaangetast. Dat was het grote verschil met de inhuldiging van koning Willem Alexander, die voortkwam uit het gedachtengoed van de Franse Revolutie. Dat is een wezenlijk verschil.

De positie van Charles III werd bepaald door de Glorious Revolution en wij als de roemrijke omwenteling. Dat is een gebeurtenis uit 1688. Onze stadhouder Willem III, gehuwd met Mary, dochter van de Engelse koning James II, vertrok met een leger en een vloot uit Hellevoetsluis om te landen in het Britse Torbay. Daarmee ondersteunde hij een opstand tegen zijn schoonvader, die vanwege zijn rooms-katholieke geloof in Engeland zeer gehaat was. Men vreesde dat hij de voorrechten van de Anglicaanse kerk wilde afbreken om zijn eigen religie weer leidend te maken. Willem III organiseerde het zo dat James gemakkelijk naar Frankrijk kon vluchten, waar hij als gast van koning Lodewijk XIV is overleden.

Rechtens was nu Mary zijn opvolgster maar het echtpaar maakte duidelijk dat Willem III dan net zo goed de troon moest bestijgen en zo werden zij in 1689 gezamenlijk gekroond tot koning en koningin van Engeland. Dat is een verschil met afgelopen zaterdag. Camilla is niet gekroond op gelijke voet met haar man, zij is slechts queen consort, koningin-gemaal. Bedenk wel dat de positie prins-gemaal, waar wij het behoud van het Oranjehuis aan danken, ook een Engelse uitvinding is. Prins Albert van Saken-Coburg kreeg die status bij zijn huwelijk met koningin Victoria.

De Glorious Revolution was een machtswisseling, niet meer. William en Mary beloofden wel dat ze de oude rechten en privileges volledig en radicaal zouden respecteren. Daaruit is de gewoonte gegroeid dat de koning premiers benoemt die het vertrouwen genieten van een meerderheid in het parlement. Een grondwet kent men niet in het Verenigd Koninkrijk. Dat is een uitvinding van de Franse en Amerikaanse revoluties. Evenmin is ooit een scheiding van kerk en staat tot stand gekomen. De Church of England is sinds Hendrik VIII de staatskerk. De koning staat daarvan als defensor fidei aan het hoofd, al zal hij zich er wel voor wachten zich te bemoeien met het beleid van zijn tweede man, de aartsbisschop van Canterbury en zijn collega’s. Er bestaat binnen de kerk vanouds een grote leervrijheid: sommige Anglicanen zijn bijna katholiek en aan het andere uiterste heb je er die tegen het zwartekousendom aanleunen.

Vandaar dat de plechtigheid de vorm had van een Anglicaanse eredienst met na de preek de kroning. Zo gaat het waar geen onderscheid wordt gemaakt tussen religieuze en seculiere sferen. Het was een prachtig ritueel. Het begon met Charles’ mededeling dat hij was gekomen om te dienen en niet om gediend te worden. Daarna ontving hij één voor één de tekenen van zijn macht. In de middeleeuwen waren ze er goed in abstracte begrippen te vangen in heel concrete daden en voorwerpen. Zo kreeg Charles het zwaard Curtana. De punt daarvan is afgestompt omdat het genade symboliseert. Charles kreeg hetzelfde exemplaar in handen als Willem III destijds. Bij elk voorwerp dat hem werd aangereikt, werd hij steeds opgeroepen om met matiging te regeren en om alle mensen hun recht te gunnen. Dat kan niet anders want volgens de middeleeuwse opvattingen ontleent de koning zijn soevereiniteit niet aan het volk of aan de betere standen maar uitsluitend aan God. Hij is dan ook aan hem verantwoording verschuldigd en aan niemand op aarde. Je moet zulke enorme macht met overleg en voorzichtigheid gebruiken.

Een koning verkrijgt die positie door zalving en kroning. Ooit werden de Franse koningen in de kathedraal van Reims op een vergelijkbare manier gezalfd en gekroond. Na afloop van de plechtigheid begaven zij zich naar buiten en genazen daar op wonderbaarlijke wijze zieken. De laatste die dit gedaan heeft was koning Karel X in 1824. In 1830 joeg het volk van Parijs hem weg met een opstand die bekend staat als Les Trois Glorieuses, de drie roemrijke dagen. Dit inspireerde vervolgens de Belgen tot hun revolutie.

Dat Nederland koningen kent, danken wij aan Napoleon. Nadat deze zich in 1804 tijdens een krankzinnige ceremonie zelf tot keizer had gekroond, schonk hij zijn broers koninkrijken. Lodewijk Napoleon kreeg het koninkrijk Holland dat hem in 1810 weer werd afgenomen omdat hij zich niet nauwkeurig genoeg aan de voorschriften de keizer hield. Toen na de val van Napoleon Willem I werd uitgenodigd hier de boel over te nemen, handhaafde hij de moderniseringen die in de Franse tijd tot stand gebracht waren. Vandaar dat hij om een grondwet vroeg en die stond centraal bij zijn inhuldiging. Willem werd niet gekroond, al stond er ergens een troon op tafel maar de kern van de ceremonie was de eed op de grondwet. Die gaf Willem I overigens bijna dictatoriale macht maar dat is een ander verhaal. Onze inhuldiging is dus een modern, revolutionair gebeuren, die van Charles III niet.

Er keken twintig miljoen Britten naar de kroning, aldus de BBC, zeven miljoen minder dan op de televisie de begrafenis van koningin Elisabeth volgden. Wereldwijd keken 277 miljoen mensen.

Op de sociale media kon je schampere mededelingen lezen over “zonde van het geld”, “poppenkast” en “kermis”. Of: “Laat ze het zelf betalen als ze het zo belangrijk vinden”.

Je kunt zeggen wat je wilt maar het was geen pompeuze kitsch. De kroning bleek een prachtige voorstelling vol symboliek en bijzondere details. Het was in zijn soort meeslepend en een blijk van de Europese cultuur zoals Westminster Abbey, de Notre Dame of het Stadhuis op de Dam dat in steen ook zijn. Het was als voorstelling een levend monument.

En monumenten moet je koesteren.

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin.

Beluister Het Geheugenpaleis, de wekelijkse podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis. Nu: de Obamashow.