Kroeshaar ontworteld

Na alle de consternatie die is ontstaan rondom het Grazia-artikel waarin de Afro van Naomi Campbell een vogelnest werd genoemd, voel ik mij geroepen wat uitleg te verschaffen over het haar van zwarte vrouwen.

Tot ik besloot mijn haar natuurlijk kroes te dragen had ik nauwelijks dieper nagedacht over de gevolgen van de slavernij. Opgegroeid in Suriname ben ik nooit iets te kort gekomen. Zonder onbescheiden te willen zijn kan ik zeggen dat ik uit een goed gezin kom van drie kinderen, met meer dan genoeg mogelijkheden om me te ontwikkelen. Bewust van mijn zegeningen kon ik mezelf onmogelijk beschouwen als een slachtoffer van de slavernij.

1 juli was voor ons een vrije dag, niet alleen om te feesten maar ook voor bezinning, bewustwording en om te herdenken wat een krachtig volk we zijn; hoeveel we hebben overwonnen, wat we allemaal hebben overleefd en vooral te voorkomen dat deze misdadige geschiedenis zich ooit herhaalt.

Ook toen ik in Amsterdam ging studeren is het nooit echt in mij opgekomen om na te denken over wat de slavernij voor Nederland heeft betekend. Behalve een handjevol Surinamers waren de sporen van de slavenhandel zo goed als te uitgewist, dacht ik. Het was wel duidelijk dat Suriname geen onderwerp was op de Nederlandse scholen. Nederlanders weten nog steeds zo weinig van Suriname, dat zelfs Kamerleden verbaasd zijn dat we “zo goed Nederlands spreken”.

Kwam Suriname wel ter sprake dan kreeg je steevast te horen dat de koloniën het welvarende Nederland alleen maar geld kostten. Andere, sporadische, keren dat de slavernij onverhoopt ter sprake kwam werd gezegd dat Nederlanders van nu niks te maken hebben met de misdaden gepleegd door hun voorouders eeuwen geleden. Of, dat de Afrikanen die toentertijd hun gevangenen verkochten (mede?) schuldig waren. Gelukkig bracht kroeshaar mij er letterlijk toe mijn slavenroots te gaan ontwortelen.

Relaxers en ontkroezen Haar ontkroezen is zo gewoon in de Afro-Surinaamse gemeenschap, dat ik me nooit heb gerealiseerd hoe schadelijk deze chemicaliën wel niet zijn. Toen mijn haar begon te breken dacht ik dus dat het aan mij lag. Pas nadat mijn haar drie keer achter elkaar verschrikkelijk was gebroken na een ‘relax’-beurt, en wel nadat ik een volle bos haar had gekweekt door een jaar lang mijn haar te vlechten, drong het tot mij door dat het spul misschien niet goed kon zijn.

Maar zelfs toen dacht ik dat het waarschijnlijk aan mijn eigen haar lag, totdat ik in een artikel tegenkwam getiteld “Relaxers Can Cause African Americans’ Hair Loss”. Letterlijk vertaald: relaxers kunnen haaruitval veroorzaken. Hierin stond dat Dr. Miller, dermatoloog aan Milton S. Hershey Medical Center vertelde dat maar liefst 73 procent van zwarte vrouwen te maken heeft met relaxer induced alopecia . Dat wil zeggen haaruitval als gevolg van het gebruik van relaxers. Dit was voor mij een ware shock.

Hoe bestaat het, dacht ik, dat de 73 procent van de vrouwen die last heeft van haaruitval door relaxers, gewoon doorgaat met ontkroezen? Dit vraagstuk heeft me jaren bezig gehouden. Waarom gaan wij zwarte mensen zo slecht om met ons kroeshaar? Want zelfs als ik het vergelijk met vrouwen van andere rassen, is het verschil gigantisch. Mijn niet-kroeze vriendinnen experimenteerden minstens evenveel met hun haar. Van permanenten tot en met kleuren, vlechten en zelfs relaxen, maar na een keer slecht resultaat, hooguit twee keer, stopten ze er geheid mee. Zeker als de haarstrengen tot op de hoofdhuid zouden zijn afgebroken.

Waarom, dacht ik, gaan wij kroesharigen door waar het haar breekt? Van waar dat obsessief compulsief gedrag om glad haar te hebben? De simpele verklaring van zelfhaat was mij te kort door de bocht.

Slecht versus goed haar Teruggaand naar onze geschiedenis die in tegenstelling tot wat velen denken, niet in het Westen, zeker niet bij de slavernij, maar in Afrika begonnen is, leerde ik hoe belangrijk haar altijd is geweest in de Afrikaanse cultuur. Haardracht was een intrinsiek deel van iemands’ persoonlijke identiteit. Je kon er niet alleen aan aflezen bij welk volk iemand hoorde, maar zelfs de sociale status van een persoon herkennen. Kaspels waren vaak ook een communicatiemiddel tussen de seksen om te verleiden, uit te dagen of juist uit te dragen dat de persoon niet beschikbaar was.

Vanaf het moment dat wij als slaven naar het Westen zijn vervoerd is het haar dat we met trots droegen, structureel gedenigreerd.

Eerst werd ons hoofd kaal geschoren, daarna hadden we als slaven niet eens tijd om ons haar te verzorgen, terwijl onze krulletjes dagelijks aan de hete zon bloot werden gesteld. Zoals de Afrikaanse cultuur betaamd werd ook hier het verband gelegd tussen sociale status en kapsel, en algauw werd het onverzorgde kroeshaar geassocieerd met het slavenwerk op de plantages dat geen hond wilde doen. Het haar van de huisslaven daarentegen, daar werd tegen opgekeken, omdat zij het relatief beter hadden als nakomeling van de planters met haar dat minder kroes was en een lichtere huidskleur.

Deze ontwikkelingen van meer dan 300 jaar geleden, hebben de basis gelegd voor de onderscheiding die we tot de dag van vandaag hanteren: goed en slecht haar. Als je niet gelooft dat het waanidee van slecht haar nog leeft, kijk om je heen. De cijfers liegen er niet om. Ons gedrag zegt letterlijk dat alles beter is dan kroeshaar; gebroken haar, synthetisch haar en weaves met vals haar van alle andere volkeren. De oplossing voor haarbreek is tegenwoordig een weave om de kale plekken en de schaamte te camoufleren, maar de oorzaak van het probleem – het obsessief compulsief glad maken van het haar – wordt genegeerd.

Kroeshaar geen vanzelfsprekend mensenrecht Het feit dat ‘slecht haar’ onmiskenbaar leeft is duidelijk, maar toch kon dit volgens mij niet de enige verklaring zijn waarom het overgrote deel van de zwarte vrouwen het haar letterlijk vernietigt. Ik heb namelijk zelf gerelaxed en curly gedaan omdat ik glad haar wilde, en geweaved en gevlochten omdat mijn haar op verschillende plekken was afgebroken. Uiteraard schaamde ik me voor mijn gebroken haren, maar meer dan dat was ik verdrietig.

Waarom, dacht ik, heb ook ik als bevoorrecht persoon die niet is opgegroeid met het waanidee van slecht haar, zelf obsessief compulsief mijn kroeshaar vernietigd in mijn streven naar glad haar?

Toen ik las over de dansschool die een twaalfjarige ballerina de toegang ontzegde zolang zij haar haar niet in een glad knot zou dragen, viel het tweede kwartje. Voor degenen die het geval niet kennen, dit meisje hield zich prima aan de regels en droeg volgens voorschrift het haar in een paardenstaart. Maar omdat het haar in vlechtjes en kroes was, werd dat niet geaccepteerd. Pas nadat haar moeder er een zaak van had gemaakt, omdat ze het haar van haar dochtertje niet wilde ontkroezen, werd ze weer toegelaten. Nadat ze in het gelijk was gesteld door de rechter.

Dit was het zoveelste geval van een zwart persoon die bij het gerecht haar gelijk moest behalen om het haar kroes te dragen. Toen drong tot mij door dat zwarte mensen de enigen op deze aardbol zijn die via het gerecht toestemming moeten verkrijgen om hun door god-geschonken haar op een natuurlijke manier te mogen dragen. Wat een geboorterecht is voor elk ander schepsel op aarde, is niet vanzelfsprekend voor een zwart persoon met kroeshaar.

Het werd mij niet alleen duidelijk waarom vrouwen zo een hoge drempel hebben om met kroeshaar te lopen, zelfs als ze echt van hun haar houden. Het drong toen ook tot mij door dat er zelfs in dit nieuwe millennium nog onrechtvaardigheden zijn die rechtstreeks verband houden met ons slavenverleden, die iedereen treffen, of je nu bevoorrecht bent of niet. Toch bleek mijn onderzoek niet afgelopen.

Onverwerkte sporen Bij het zien van de film ‘Sporen van de Handel’ viel het laatste stukje van de puzzel op haar plek. Traces of the Trade is de originele titel van een indrukwekkende documentaire over de slavernij in Amerika. Filmregisseur Katrina Browne volgt de sporen van haar voorvaderen DeWolf, de grootste slavenhandelaren in de geschiedenis van Amerika. Samen met negen familieleden legt ze de route van de slavenhandel af die haar voorvader James DeWolf tot de tweede rijkste man in Amerika maakte. Dezelfde route – zoals Katrina zelf vertelt – die de basis heeft gelegd voor het fortuin die van de nakomelingen niet alleen een vooraanstaande, maar ook een zeer bevoorrechte familie maakte.

Vanuit Bristol,  een voorbeeldstad in de Amerikaanse staat Rhode Island, waar de eerste DeWolf zich vestigde, gaat de groep naar een slavenfort in Ghana, een plantage in ruïnes op Cuba, om vervolgens terug te keren naar Amerika. Een gemakkelijke trip is het niet. Je kunt je onmogelijk voorbereiden op de confrontatie met een dusdanig gewelddadig verleden en de emoties liepen dan ook hoog op.

Ik werd met stomheid gelagen toen toen ik me realiseerde dat de emoties die te zien waren op het witte doek, de onbegrijpelijk doch pijnlijk diepe gevoelens van deze bevoorrechte witte familie uit Amerika, nauwelijks anders waren dan die van ons zwarte families uit Suriname. Juist wanneer het om het slavenverleden gaat. Hoewel de contrasten niet groter kunnen zijn dan die tussen witte nakomelingen van slavenhandelaren uit een land als Amerika en zwarte nakomelingen van slaven uit een derdewereldland als Suriname, komen de diepgewortelde weggestopte emoties van eeuwen geleden nagenoeg overeen: schaamte, pijn, verdriet en leed. Gevoelens die direct te relateren aan een onverwerkt slavenverleden, ongeacht aan welke kant van de medaille je staat.

Waarom anders zegt een moeder tegen haar dochter, jouw haar is lelijker dan het schaamhaar van een aap? Waarom kan iemand pijnlijk ineenkrimpen bij een eenvoudige opmerking als “Wat is jouw haar kroes”? Waarom kiezen wij vrouwen uit de diaspora er anders eerder voor ons kroeshaar te vernietigen, dan er normaal mee voor de dag te komen?

Slecht haar ontworteld Toen het plaatje voor mij rond was begreep ik ook waarom ik doe wat ik doe. Op mijn manier hoop ik met behulp van wie dit leest, kroes of niet, bij te kunnen dragen aan de verwerking van dit onbesproken stukje slavenverleden.

Via kroeshaar.com en going-natural.com kan iedere bezoeker de schoonheid en de veelzijdigheid van kroeshaarkapsels (her)ontdekken.

Lees ook op Joop: Glamourblad Grazia schoffeert zwarte vrouwen