Koude Oorlog tegen de burger

Het is geen debat. Het is een stukje basispsychologie: bespioneer ze en mensen keren zich tegen je. Vertrouw ze en ze zullen dit teruggeven. Op dit moment leven wij helaas in een wereld vol wantrouwen. Als we dat niet snel gaan doorbreken, wordt het nog erger.

Veiligheidsdiensten zijn een katalysator van angst. Nu heeft ook de CIA haar eigen burger spionagepraktijk opgebouwd, waarbij men in telefoons, computers en zelfs smart-tv’s kan inbreken. Ook in Europa. En hun methodiek ligt op straat.

Het is een zooitje geworden. Want wie zegt dat China en Rusland dit niet ook doen? Welke rol speelt de AIVD? Grote tech-bedrijven? Wie beschermt ons tegen deze uit de klauwen groeiende spionage? Hoe stoppen we dit in godsnaam?

Dat begint met de eerste zin in de grondwet – het gelijkheidsbeginsel – dat stelt: iedereen is gelijk voor de wet. Iedereen. Dus ook de overheid. Dan zou privacywetgeving ons eigenlijk moeten beschermen. Plus het onschuldbeginsel in het strafrecht: zonder toestemming of gerede verdenking is aftappen strafbaar.

Alleen… overheid en veiligheidsdienst trekken zich daar weinig van aan. Op 14 februari is zelfs wetgeving aangenomen in De Tweede Kamer die het ‘sleepnet’ toestaat: in een gebied alle digitale communicatie binnen ‘slepen’. Ze denderen dus maar door. Veel partijprogramma’s staan bol van dit soort grondwetbrekende voorstellen (bron: NRC).

Wat heeft dan wel zin? We moeten hun ogen openen dat al dit allemaal juist averechts werkt. Zo gaat ‘sleepnet’ in tegen het discriminatieverbod, nota bene de tweede zin van artikel 1 van de Grondwet. Ze zullen immers eerst scannen op basis van inkomen (arme witte wijken), huidskleur (zwarte wijken) en godsdienst (moslimwijken).

In een tijd dat politiek vertrouwen al historisch laag is (bron: Edelmans Trustbarometer) moet Den Haag nu inzien dat zij zelf actief bijdragen aan het zaaien van verdeeldheid. Daardoor groeien populisme, online scheldpartijen, hatecrimes en intolerantie. Van de regen in de drup dus. Niemand vertrouwt elkaar straks nog.

De overheid als bron voor verdeeldheid… het lijkt verdorie wel een Koude Oorlog tegen de burger. Politici doen niets omdat ze bang zijn stemmen te verliezen in dit klimaat van angst. Veel mannen die premier willen worden, maar cojonnes? Ho maar.

Bovendien is geen van onze huidige leiders internet fähig genoeg om de wereldwijde strijd om informatie écht in goede banen te leiden. Daarom is dit het grootste issue van deze tijd die elk ander issue raakt. Waarom? Omdat we de absolute basis van debatten – onze burgerrechten – nu niet op orde hebben.

Gelukkig kan het wel. We kunnen collectief werken aan (de beveiliging van) digitale infrastructuur, betere ideeën voor surveillance, versterking van burgerrechten, het verbreden van de vrijheid van informatie en het streven naar een open overheid. Informatie is macht. Elke poging informatie uit handen van burgers te halen en weer naar het ‘geniep’ te krijgen is naast moreel verwerpelijk en keihard strafbaar, vooral dus ook contraproductief. Dit moet direct 180 graden omgedraaid worden naar vertrouwen.

Anders blijven we hangen in een wereld vol nepnieuws en op hol geslagen veiligheidsdiensten. Angst – terecht of niet – is slechts een gevoel. De grondwet breken is echter een reëel en acuut gevaar voor onze vrije samenleving. Op alle fronten en alle issues. Doorbreek deze vicieuze cirkel van angst. Pas dan wordt ons land weer rustig.