Koopzondag is niet groen en niet sociaal

De koopzondag biedt niet alleen maar vrijheid maar ontneemt ook een mogelijkheid tot bezinnen en ontspannen, vindt Theo Brand. Hij is eindredacteur van De Linker Wang, een tijdschrift over inspiratie, religie en politiek van de gelijknamige werkgroep binnen GroenLinks

Het verruimen van winkeltijden past bij een maatschappij die verandert. Zelf ben ik dolblij dat ik ’s avonds in supermarkten terecht kan. Onlangs dook ik met vrouw en kinderen een lunchroom in, direct na de kerkdienst-met-na-afloop-koffie op zondagochtend. We waren op de fiets en de regen kwam met bakken uit de lucht. Dankzij de koopzondag waren diverse eetgelegenheden in het oude stadscentrum geopend. We genoten van een heerlijke lunch. Toen de zon zich weer liet zien, fietsten we door naar huis. Het werd een zondag met een sterretje.

Niet alle dagen van de week hebben dezelfde sfeer. Dat vind ik waardevol. Het getuigt van kwaliteit van leven. Tijd krijgt waarde door een zekere tijdloosheid te ervaren. Het leidt tot een bepaalde rust en ingetogenheid: een ‘pas op de plaats’ die ervoor zorgt dat we niet blijven voortjakkeren als consumenten en producenten. De zondag als een oase te midden van de economisering van het bestaan.

Het mag duidelijk zijn: ondanks die heerlijke lunch in de stad heb ik niet zoveel op met het fenomeen koopzondag en koester ik de wekelijkse dag dat winkelpromenades uitgestorven plekken zijn waar stadsmussen de kruimels van alle op zaterdag gegeten Subway broodjes oppeuzelen.

Sabbat De oorsprong van een wekelijkse rustdag ligt in het jodendom, dat de bakermat is van het christendom. De betekenis van de sabbat – de joodse rustdag – zou je kunnen samenvatten met het Hebreeuwse woord ‘sjalom’ wat staat voor volheid, harmonie, vrede en rust. In de religieuze praktijk leidde het sabbatsgebod vaak tot verboden en beperkingen voor mensen. In orthodox-religieuze kringen is dat nog steeds het geval: als gelovige mag je op de wekelijkse rustdag niet sporten, televisiekijken of een restaurant bezoeken. Zelf ken ik dat van huis uit. Zelfs een ijsje op zondag zat er voor mij als kind niet in. Behalve een reeds op zaterdag gekochte Cornetto uit het vriesvak, na het avondeten. Dat smaakte prima en was ook het probleem niet. Maar toch.

Door dat ‘niet mogen’ heb ik me soms beknot gevoeld. Zoals ook een bewoner van een Veluwse gemeente waar het zwembad op zondag gesloten is, zich door anderen beperkt kan voelen. Toch zou het kortzichtig zijn om de maatschappelijke betekenis van de zondag als wekelijkse rust- en feestdag helemaal los te laten. Hoe kunnen we in een geseculariseerde maatschappij opnieuw de verbinding leggen tussen ‘sabbat’ en ‘sjalom’ met het oog op de kwaliteit van de maatschappij?

Een samenleving is meer is dan een verzameling consumenten en producenten die ieder voor zichzelf wel uitmaken wanneer ze het wat kalmer aan doen. Natuurlijk is er keuzevrijheid, maar samenleven doe je niet alleen. Het is goed dat Nederland op zaterdag en zondag misschien wel honderdduizend sportteams en vrijwilligersgroepen op de been kan brengen. Dat komt onder druk te staan als er steeds meer economische activiteit in de weekenden plaatsvindt.

Bezinning De vrije zaterdag werd in de jaren zestig van de twintigste eeuw als grote verworvenheid omarmd. Er bestaat zelfs een juichend Polygoonjournaal van. Mensen konden zich ontplooien en zich ook meer ontspannen. Sjalom! Met een zelfde enthousiasme zouden we de vrije zondag moeten omarmen als een grote verworvenheid. Een dag waarop je een culturele tentoonstelling bezoekt in plaats van in de rij staat in de supermarkt. Een dag waarop je een boek leest, samen met familie en vrienden uren kunt gaan borrelen en tafelen.

Ik ben blij dat GroenLinks in mijn woonplaats Zwolle in zijn verkiezingsprogramma 2014-2018 aangeeft het aantal koopzondagen te handhaven en niet te laten groeien. Het begrenzen van commercie past bij GroenLinks. Eenzijdig economisch denken bedreigt het goede leven dat zoveel meer dimensies heeft dan shoppen en koopjes jagen.

Maar wat te doen als het hard regent zonder geopende lunchroom? Mijn vrouw en ik bellen dan wel aan bij goede vrienden om te genieten van een goed glas wijn. Als het opklaart maken we een wandeling door het bos of brengen we een bezoek aan museum de Fundatie of theater De Spiegel om de dag eventueel af te sluiten in een gezellig restaurant.

De economie hoeft niet compleet stil te liggen op zondag, de dag die van oudsher anders is dan andere dagen. In een ‘zinvolle toekomst’ kan de zondagse economie gericht zijn op cultuur, bezinning, ontspanning en ontmoeting. Daarom is het niet zo gek dat vooral dominees, koks, artiesten en badmeesters op zondag werken terwijl veel anderen vrij zijn. Want van hun ‘producten’ is sjalom immers een cruciaal bestanddeel.

Dit artikel verscheen in het decembernummer van tijdschrift De Linker Wang onder de titel ‘Begrenzen van commercie past bij GroenLinks’.