Komt dan toch in de VS het democratisch socialisme op?

De campagne van Zohran Mandami in New York wijst daar op.

Heel lang geleden - Diederik Samsom kroop nog in de luiers rond - was ik lid van de Schiedamse delegatie naar een congres van de Partij van de Arbeid. De vergadering werd voorgezeten door de legendarische Annemarie Grewel. De hele dag werden wij lekker gemaakt voor de speech van een buitenlandse gast, van wie wij de herkomst nooit zouden kunnen raden. Uiteindelijk was ik aan de beurt om binnen een halve minuut een motie te presenteren waarvan ik de inhoud glad vergeten ben. Daarna zei Annemarie met haar nasale stem onder groot gelach: "Na de vertegenwoordiger van Schiedam nu die van de Verenigde Staten." Hij was van de Sociaaldemocratische Partij en hij hield een interessant betoog. De partij bestond in feite uit kleine nogal intellectuele studiegroepen vooral rond universiteiten, zo vertelde hij. Hier en daar probeerden ze het beleid van de Democraten te beïnvloeden. Meer zat er niet in.

Die herinnering kwam naar boven toen het Journaal meldde dat de extreem linkse Zohran Mamdani zich opmaakt de burgemeestersverkiezingen in New York  te winnen. Trump heeft al gedreigd dat hij dan alle federale ondersteuning aan de stad zal staken.

"Extreem linkse kandidaat". De publieke omroep begint al aardig het jargon en de vijandbeelden van de rechtse meningenmakers over te nemen.

Mamdani is een boegbeeld van de Democratic Socialists of America (DSA), een organisatie uit 1982, die pas snel is gaan groeien sinds Bernie Sanders zijn schouders eronder zette. In Portland, de grootste stad van Oregon, zijn ze al aan het bewind.

Het ledental heeft de tachtigduizend inmiddels overschreden. Overal in het land worden nieuwe kernen opgericht. Wie de website bekijkt ontdekt dat de DSA grote overeenkomsten vertoont met de sociaaldemocratie hier in Europa. De aanhangers willen een beteugeld kapitalisme en een samenleving die alle mensen kans geeft zich te ontplooien "in plaats van net te overleven", zoals de website het stelt. Een stuk leuker dan die van GroenLinks-PvdA trouwens maar dit terzijde.

Het zogenaamd extreem linkse programma van Zohran Mamdani is vooral een uitbouw van allerlei diensten en beleidslijnen waarvan de kiem al aanwezig is. Zo wil hij gratis busvervoer over vrije banen zodat mensen met gewone baantjes niet zo onmogelijk lang op weg zijn van en naar hun werk. Op zijn programma staan gratis kinderopvang voor kinderen tot vijf jaar en een bevriezing van de sociale huren. Tegelijk wil Mamdani huisbazen verplichten hun panden behoorlijk te onderhouden. Eén ding springt eruit: als hij wordt gekozen, opent de stad eigen supermarkten waar basisproducten zonder winstoogmerk tegen lage prijzen worden verkocht. Dat zal de commerciële ketens dwingen hún prijzen ook te verlagen.

Op de verkiezingssite staat: "Zohran Mamdani wil burgemeester worden om de kosten van levensonderhoud voor de werkende New Yorkers terug te brengen".

Uiteraard wordt er door de rechtse krachten - ook die binnen de Democratische Partij - keihard campagne gevoerd om Mamdani verdacht te maken. Het is in de Verenigde Staten al eerder gelukt de sociaaldemocratie in opkomst te onderdrukken. Dat staat nu opnieuw hoog op de agenda van het establishment.

Aanvankelijk zag het er naar uit dat het socialisme in de Verenigde Staten met zijn grote economische tegenstellingen goede kansen had. De tegenacties waren echter ongemeen hard. Op 1 mei 1886 bijvoorbeeld werd in Chicago een bloedbad aangericht onder stakers die de achturige werkdag eisten. Vandaar dat de dag van de Arbeid wereldwijd nog steeds op de eerste mei wordt gevierd.

In de decennia voor en na 1900 vonden in de Verenigde Staten regelmatig stakingen plaats, die door de werkgevers met bruut geweld werden neergeslagen. Zij konden in het algemeen rekenen op de hulp van de politie, het leger en het zeer gewelddadige zogenaamde detectivebureau Pinkterton. De agressie richte zich vooral tegen anarchisten en socialisten. Er kon in Amerika wél een niet politieke vakbeweging opkomen, die zich beperkte tot loonstrijd en verbetering van de arbeidsomstandigheden. Met een vakbond als de zeer linkse Industrial Workers of the World probeerde men consequent en op den duur met succes korte metten te maken. Toch wist de legendarische  voorman van de Socialist Party of the United States Eugene Debs in 1912 6% van de stemmen op zich te verenigen. In 1920 kreeg hij er nog één miljoen en dat terwijl in het land de red scare woedde, een heksenjacht op iederteen die de indruk wekte socialistisch te denken, want zulke activisten werden onmiddellijk in verband gebracht met de Russische Revolutie en haar leider Lenin. Talloze immigranten werden uitgewezen, bij voorkeur naar Sovjet Rusland. Toen de scare luwde, was de linkse beweging een slag toegebracht, waar ze zich nu pas van lijkt te herstellen, als we tenminste het politieke jeugdactivisme van de jaren zestig niet meerekenen, waar na een heftige opleving evenmin veel van overbleef.

De finishing touch in de vermorzeling van het socialisme is overigens in het begin van de Koude Oorlog aangebracht door de communistenjacht van de beruchte McCarthy. Hij joeg op mensen die ooit wel eens sympathie hadden betoond voor de Amerikaanse communistische partij. Na de crisis van 1929 maakte die tijdelijk een beetje opgang. In New York hield ze zelfs een dagblad gaande, the Daily Worker. Het succes van deze krant was overigens deels gebaseerd op de meer dan uitstekende tips voor de paardenraces.

Nu dan zien wij in een periode van zorgwekkende verrechtsing het begin van een antwoord opkomen: de Democratic Socialists of America. Ze groeien tegen de verdrukking in. Ze zullen geconfronteerd worden met heftige bestrijding. Dat wijsneuzen ze weg zetten als "linkse populisten" is nog de minste aantijging. Juist daardoor verdient de DSA de aandacht van ons hier in Europa. En de sympathie van iedereen die democratie en gerechtigheid een goed hart toe draagt.

Het is morgen een spannende dag in New York. Niet alleen voor Mamdani, ook voor ons.

En daarna begint het pas.

Pete Seeger zingt het beroemde lied van de mijnwerkersbond Which side you are on?

Voor de echte liefhebbers: lees hier de Daily Worker, dagblad van de Communist Party of the USA

Als je een goed beeld wilt krijgen van hoe het zo ver is gekomen met de Verenigde Staten lees dan van Jill Lepore, hoogleraar aan Harvard These Truths. Dat is een vernieuwende geschiedenis vanaf het begin, ook in het Nederlands verschenen bij de Arbeiderspers.

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin zeker nu de laatste putten open blijven. Tevens noem ik de PVV een extreemrechtse partij.

Beluister Het Geheugenpaleis, de wekelijkse podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis. Nu: formatie sensatie.