Klimaatverandering is een grote bedreiging voor onze veiligheid

Door: Nick Buxton en Ben Hayes (Transnational Institute)

Eerder betoogde de minister van Buitenlandse Zaken, Bert Koenders: “Als we een veilige wereld willen zonder gedwongen migratie, chaos en conflict, moeten we beter anticiperen op de veiligheidsrisico’s van klimaatverandering en dat kunnen we alleen voor elkaar krijgen als experts en beleidsmakers op het hoogste niveau samenwerken en met oplossingen komen.” Dat is een flinke koerswijziging ten opzichte van 2005, toen de Nederlandse regering veiligheid als een randvoorwaarde voor ontwikkeling en duurzame vrede beschouwde. Het lijkt er op dat ‘veiligheid’ niet langer een middel maar een doel in zichzelf is geworden.

Afgelopen jaar lanceerde de Nederlandse regering het Planetary Security Initiative met als doel bewustzijn, interactie en politiek engagement met betrekking tot klimaatveiligheid op te bouwen. Sindsdien was zij de gastvrouw van twee internationale conferenties, waaronder die waarop Koenders afgelopen maand sprak. In zijn openingsrede zei Koenders dat Nederland van plan is om klimaatveiligheid op de agenda van de VN-Veiligheidsraad te zetten als Nederland lid wordt in 2018.

Klimaatveiligheid stond in feite al eerder op de agenda van de Veiligheidsraad, in 2011. Sindsdien steeg het met stip op de politieke agenda’s in de VS en Europa, hoewel veel ontwikkelingslanden sceptisch bleven. Obama waarschuwde regelmatig voor de bedreiging van de nationale veiligheid door klimaatverandering – en instrueerde als een van zijn laatste daden als president alle “federale departementen en diensten ervoor te zorgen dat bij de ontwikkeling van nationale veiligheidsdoctrines, beleid en plannen serieus rekening wordt gehouden met de gevolgen van klimaatverandering”. De Europese Unie wees in haar Mondiale strategie voor buitenlands- en veiligheidsbeleid voor 2016, klimaatverandering aan als een van de vijf voornaamste bedreigingen van de veiligheid van de EU, en noemde het “een dreigingsmultiplicator die water- en voedselschaarste, pandemieën en ontheemding in de hand werkt”.

Maar de vraag die zelden gesteld wordt is, of de benadering van klimaatverandering als een veiligheidsprobleem – eerder dan een sociaal en milieuprobleem – de juiste weg is om de crisis tegemoet te treden waarmee we te maken hebben. Wiens veiligheid zal dat uiteindelijk beschermen, en hoe?

Als je verder kijkt dan je neus lang is gaan bijna alle veiligheidsstrategieën over het bewaken van de status quo. In onze wereld betekent dat het veiligstellen van een diepgaand ongelijke wereld, waarin 62 mensen het equivalent bezitten van de helft van ‘s werelds rijkdom, en waarin tot nu toe meer dan 50% van de uitstoot geproduceerd wordt door de VS en de EU.

Dat wordt bijvoorbeeld zichtbaar in de concrete veiligheidsplannen die in de VS werden ontwikkeld, die bijna totaal gefocust zijn op mogelijke bedreigingen voor militaire objecten van de VS (zoals de 1.774 militaire bases langs kustlijnen over de hele wereld), de mogelijke gevolgen voor scheepvaart en handelsroutes, en ten slotte de bedreiging voor de nationale veiligheid in de VS door politieke instabiliteit ten gevolge van klimaatverandering. Geen enkel van deze documenten over veiligheid onderzoekt hoe de meest kwetsbaren beschermd moeten worden tegen klimaatverandering. Eerder beschouwen ze hen die kwetsbaar zijn geworden door klimaatverandering, zoals mensen die gedwongen zijn hun huizen te verlaten, als een bedreiging voor de nationale veiligheid.

In Europa valt in ons antwoord op de vluchtelingencrisis reeds te zien hoe dit uitpakt. Frontex, het Europese agentschap voor het beheer van de buitengrenzen, kreeg dit jaar 67,4% meer budget tot haar beschikking. Dat heeft echter niet verhinderd dat er op de drempel van Europa een historisch hoog aantal doden viel, omdat het grootste deel van het budget werd besteed aan de verdere versterking van de grenzen, waardoor vluchtelingen gedwongen worden om alsmaar gevaarlijker routes te nemen. Aangezien de stroom van migranten naar verwachting door klimaatverandering verder toe zal nemen, zijn de dodelijke kosten van de op veiligheid gebaseerde EU-reactie een voorbode van wat er nog meer komen zal.

Nooit onderzoeken veiligheidsstrategieën welke verantwoordelijkheid het militaire apparaat – of wat dat aangaat de belangrijkste multinationale ondernemingen – dragen voor de klimaatcrisis. Gegeven het feit dat bijvoorbeeld het Pentagon ’s werelds grootste verbruiker van olie is, en dat slechts 90 bedrijven verantwoordelijk kunnen worden gehouden voor 64% van de uitstoot over de afgelopen 250 jaar, kun je met recht stellen dat een werkelijke veiligheidsstrategie deze eenheden zou benoemen als de grootste bedreiging van ons toekomstig bestaan.

Koenders bepleit op veiligheid gebaseerde strategieën als een “alomvattende zienswijze die keiharde militaire veiligheid behelst, alsmede menselijke veiligheid, waaronder mensenrechten, waardigheid en good governance ”. Maar in een wereld die gestructureerd is door de macht van bedrijven en militairen, betekent die strategie onvermijdelijk de prioritering van één bepaald waardeysteem en lippendienst aan andere. Om verslechtering van klimaatverandering te voorkomen en menselijk om te gaan met de humanitaire opgaven die het met zich meebrengt, zou Nederland er beter aan doen de hoofdoorzaken aan te pakken. Dat betekent het doorbreken van de status quo en het ter discussie stellen van een wereldorde die veiligheid belooft en het tegenovergestelde voortbrengt.