Joop

Kinderen met achterstand moet je helpen

  •    •  
19-11-2009
  •  
leestijd 5 minuten
  •  
121 keer bekeken
  •  
BNNVARA fallback image
Een goede omgeving is geen luxe, het is een noodzaak, zei R. Wollheim. Je komt ter wereld met hersenen die door je genetische achtergrond en de ontwikkeling in de baarmoeder uniek zijn geworden, en waar je karakter, talenten en beperkingen al voor een groot deel in zijn vastgelegd.
Een veilige, stimulerende omgeving na de geboorte, die haalbare eisen aan het zich ontwikkelende kind stelt, stimuleert vervolgens de groei van de hersenen. Darwin beschreef al in 1871 dat hazen en konijnen die opgroeien in een saaie kooi in gevangenschap, 15-30% kleinere hersenen hebben dan hun soortgenoten in de natuur. Omgekeerd, als dieren kunnen leven in een “verrijkte omgeving”, een grote kooi vol met spullen die iedere dag vernieuwd worden en waarin ze met elkaar kunnen spelen, dan worden de hersenen groter en ontstaan er meer contacten tussen hersencellen.
Kinderen die sterk verwaarloosd zijn tijdens de vroege ontwikkeling hebben ook kleinere hersenen en hebben voor de rest van hun leven beperkingen, o.a. in intelligentie, taal en fijne motoriek, en ze zijn impulsief en hyperactief. Vooral de prefrontale cortex kan veel te klein zijn. Omgekeerd bleken weeskinderen die voor de leeftijd van 2 jaar geadopteerd werden, later een normaal IQ van 100 te kunnen halen, terwijl kinderen die pas tussen de 2 en 6 jaar werden geadopteerd bij een IQ van 80 bleven steken.
De Amerikaanse kinderpsychiater Bruce Perry beschreef het extreem verwaarloosde 6-jarige jongetje Justin, die als baby zijn moeder en grootmoeder verloor en bij een hondenfokker als huisdier opgroeide. Hij werd door de fokker in een hondenkooi gestopt, kreeg van hem te eten en een schone luier, maar er werd nauwelijks met hem gesproken, laat staan geknuffeld of gespeeld. Tijdens de ziekenhuisopname gooide Justin zijn ontlasting naar het personeel en bleek niet te kunnen spreken of lopen. Op de scan zagen zijn gekrompen hersenen eruit als die van een Alzheimer patiënt. In de stimulerende omgeving van een pleeggezin begon hij zich te ontwikkelen en kon op 8-jarige leeftijd naar de kleuterschool. Het is niet bekend wat de blijvende schade bij Justin is. Dat vraag ik me van Romulus en Remus trouwens ook af.
De ontwikkeling van onze moedertaal laat ook zien hoe de omgeving sommige  hersensystemen ook na de geboorte nog programmeert. De moedertaal is onafhankelijk van onze genetische achtergrond, en wordt slechts bepaald door de omgeving waarin het kind in die kritische periode voor de taalontwikkeling na de geboorte opgroeit. De ontwikkeling van een moedertaal drukt niet alleen een heel sterke stempel op de hersenontwikkeling, zij is cruciaal voor vele aspecten van de ontwikkeling van het kind. Keizer Frederick II van Duitsland wilde in het jaar 1211 de “Taal van God” ontdekken, en dacht dat deze zich wel spontaan zou openbaren als kinderen de taal van de moeder niet te horen kregen. Hij verordonneerde dus, gründlich, dozijnen kinderen in volledige stilte op te laten groeien. De “Taal van God” openbaarde zich echter niet. De kinderen konden helemaal niet spreken en stierven allen op jonge leeftijd.
Weeskinderen die tijdens de tweede wereld oorlog met veel te weinig personeel in instituten verbleven waar geen tijd voor lichamelijk of geestelijk contact was, hadden 30% kans om te overlijden. En als ze het overleefden hadden ze psychologische stoornissen. Een goede interactie met de omgeving is niet alleen een absolute voorwaarde voor een normale hersenontwikkeling, het bleek dus van levensbelang te zijn.
Onze omgeving bepaalt gedurende onze eerste jaren na de geboorte de bouw van de hersensystemen die met taal te maken hebben. Later, na de kritische periode van de ontwikkeling van onze taalsystemen, als we een andere taal proberen te spreken, moeten we dit met een Nederlands brein doen en hebben we daardoor een accent. Bij kinderen van 9-11 jaar overlappen de hersengebieden nog die woorden en visuele informatie verwerken. Bij volwassenen is er een specialisatie opgetreden en verwerken aparte hersengebieden die twee soorten informatie. De taalomgeving induceert permanente verschillen in hersenstructuren en functies. Afhankelijk of je moedertaal Japans of Westers is worden klinkers en geluiden van dieren in de linker of rechter cortex verwerkt, onafhankelijk van je genetische afkomst. In de prefrontale cortex ligt het voor taal cruciale gebied van Broca. Wanneer men in volwassenheid een tweede taal leert wordt er hierbinnen een ander subgebied gebruikt. Maar wanneer men al jong tweetalig is opgevoed maken beide talen gebruik van dezelfde frontale gebieden. De linker nucleus caudatus controleert dan welk taalsysteem er gebruikt wordt. De taal en culturele omgeving bepalen niet alleen welke hersensystemen zich met taalverwerking bezighouden, maar ook hoe gezichtsexpressies geïnterpreteerd worden en hoe men een beeld en zijn omgeving afscant. Zo kunnen Japanners en mensen uit Nieuw Guinea geen goed onderscheid maken tussen een gezicht dat angst of verrassing uitdrukt, en focussen Chinezen in tegenstelling tot Amerikanen niet alleen op het belangrijkste voorwerp, maar bekijken zij het voorwerp in relatie met zijn omgeving. Chinezen rekenen ook met een ander deel van hun hersenen dan Westerlingen. Terwijl allen gebruik maken van dezelfde Arabische getallen, maken Engelstaligen meer gebruik van taalcentra voor het verwerken van getallen, terwijl Chinezen meer gebruik maken van visueel-motorische systemen. Je kunt er over speculeren of dit zou kunnen komen doordat ze opgroeien met het leren van Chinese karakters en met het Chinese telraam.
Dat de omgeving een stimulerende werking op de hersenontwikkeling heeft werd al gesuggereerd door het verband dat Maria Montessori (1913) vond tussen het sociaal-economische milieu en de hersenontwikkeling. De sociaal-economische status is bovendien een belangrijke factor bij stimulatie van de intellectuele ontwikkeling van kinderen met een achterstand, zoals te licht geboren kinderen. Een sterk stimulerende, “verrijkte” omgeving  bevordert het herstel na een hersenontwikkelingsstoornis. Kinderen die vroeg in de ontwikkeling een achterstand hadden opgelopen door ondervoeding of affectieve verwaarlozing, bleken een sterke verbetering kunnen doormaken bij een vroege plaatsing in een meer stimulerende omgeving. Ook bij kinderen met het Down syndroom zijn goede resultaten bereikt met een intensieve stimulatie door de omgeving. Een geestelijke achterstand moet dus niet leiden tot het opbergen van kinderen in een tehuis of andere weinig stimulerende omgeving. In tegendeel, bij geestelijke achterstand moet er juist extra aandacht aan stimulatie van het kind gesteld worden. Dat maakt een verschil voor de rest van hun leven.
Dick Swaab is binnenkort over deze thema’s te zien in de film De Onrendabelen (vrijdag 20 november, 20.10 uur op Nederland 2) en in het door Paul Witteman gepresenteerde vervolg op de film: Eigen schuld, dikke bult (vrijdag 27 november, 20.50 uur op Nederland 2).

Meer over:

opinie, leven
Delen:

Praat mee

Heb je een vraag, suggestie of wil je gewoon iets kwijt? Dat kan hier. Lees onze spelregels.

avatar

Reacties (13)

A.Slangen
A.Slangen19 nov. 2009 - 7:53

Als moeder van een kind met Down syndroom sluit ik me hierbij helemaal aan. In de tijd dat deze kinderen niet verder kwamen dan moeders keukentafel leerden ze niets, en werd daarmee bewezen geacht dat ze niets konden leren. Niets is minder waar. Deze cirkelredenering wordt doorbroken, in de praktijk, door kinderen naar school te laten gaan, door ze bijvoorbeeld hun zwemdiploma te laten halen en ze te leren lezen, en door wetenschappers als Dr Swaab. Dank u wel.

Hoogkamer2
Hoogkamer219 nov. 2009 - 7:53

Een zeer interessant stuk. Zo is er een theorie dat je vast voedsel (aardappels, brood, vlees e.d.) maar circa 40 dagen kan missen, je ongeveer drie dagen zonder water kan, 6 minuten zonder zuurstof en minder dan een seconde kan zonder INDRUKKEN. Deze theorie zegt dus dat je je hersennen voldoende voedsel moet geven, en daarmee moet je beginnen als het brein nog in ontwikkeling is. De paden van het brein worden dan gevormd. Jammer dat de Matrijs School voorlopig moest stoppen. Hierin werd rekening gehouden met de natuurlijke ontwikkeling van kinderen, met gebruik making van menselijke kwaliteiten die nodig zijn om de leerstof eigen te maken. In Nederland wordt het helaas niet meer gedaan, maar in Israel en Canada onder andere wordt nog wel deze lesmethode succesvol aangeboden. Een reactie op een artikel in Trouw op het veranderen van het onderwijs: "De Gouden Onderwijs Matrijs is een onderwijsmethode gebaseerd op de natuurlijke leerprocessen en groeipatronen van het kind, en wordt in Nederland sinds 2005 toegepast op de Matrijsschool in Hillegom. In het buitenland wordt het al langer toegepast en is het succesvol gebleken. In deze methode bestaat er een evenwichtige balans tussen het academisch leren en het leren ontwikkelen van essentiële menselijke kwaliteiten en waarden zoals zelfvertrouwen, verantwoordelijkheidsbesef en het vermogen tot flexibel denken. De Onderwijsinspectie was erg lovend in haar rapport over het curriculum van de school. En de praktijk laat het zien: het werkt! De kinderen leren veel, krijgen zelfvertrouwen en gaan respectvol met elkaar om. Is dat geen mooie basis voor later? Snijder, Teylingen op 24-06-2008, 13:53" Voor onze kinderen is nog veel te doen en niet alleen de zogenaamde achterstandskinderen, maar alle kinderen.

Sylvia Stuurman
Sylvia Stuurman19 nov. 2009 - 7:53

Een prachtig pleidooi voor solidariteit. In welk gezin, in welke omstandigheden je geboren wordt is een kwestie van pech of geluk hebben. In onze maatschappij kunnen we er vervolgens alles aan doen om de negatieve gevolgen van geboren worden in armoede zoveel mogelij op te heffen.

cabaray
cabaray19 nov. 2009 - 7:53

Ik ben hoogopgeleid, maar toch de zoon van een timmerman. Ik moet zeggen dat mijn jeugd (wat zeg ik, met mijn pas 25) een zeer stimulerende was. We hebben nu met de huidige technologie best veel mogelijkheden om kinderen te stimuleren. Informatie is nu nog makkelijker te verkrijgen, bijvoorbeeld via internet. En met de huidige kenniseconomie is het zaak dat we met heel Nederland in mee kunnen gaan. Dus naast solidariteit is het ook nog eens goed voor de ontwikkeling van ons kikkerlandje in het algemeen.

GeitWollensok
GeitWollensok19 nov. 2009 - 7:53

Zolang het maar niet ten koste gaat van kinderen die geen achterstand hebben. Alle kinderen hebben recht op evenveel aandacht.

hgeenen
hgeenen19 nov. 2009 - 7:53

Het probleem is niet nieuw. het is decennia geleden al ruimschoots beschreven en er zijn ook wel een aantal stimuleringsprogramma's geweest. Deze functioneerden echter niet. Ik kan niet anders dan denken dat meneer Swaab dat heel goed weet. Dus aan de oplossingskant zou ik graag een wat uitgewerktere theorie zien.

Linkser
Linkser19 nov. 2009 - 7:53

Terecht noemt u hier Maria Montessori. Haar idee over een stimulerende omgeving in het klaslokaal (in het jargon aangeduid als 'de vorobereide omgeving) speelt in de Montessorididactiek nog altijd een grote rol.

frankie48
frankie4819 nov. 2009 - 7:53

In dit zelfde verband zou ik dan wel eens willen weten, welke invloed kinderen met taalachterstand hebben op kinderen zonder deze achterstand. Zou je dan kunnen betogen dat zij die hier mee geconfronteerd worden ook een achterstand gaan oplopen. Zou dat het een verklaring kunnen geven waarom alle kinderen in de grote steden achter blijven bij die op het platteland.

zonnekind
zonnekind19 nov. 2009 - 7:53

Zonder ontmoedigd te raken moet ik constateren dat, wat ik al wist als geboren onrendabele, dat we als samenleving nog véél werk te verrichten hebben, om gevestigde denk en werksystemen ,die van boven naar beneden werken, voornamelijk om zichzelf in stand te houden en meer aan budgetbeveiliging doen dan ècht de ander te zien en te horen,binnenste-buiten en op z'n kop te keren. Wel mistte ik in de discussie dat deel wat vrije wil en keuze is, we evolueren (hopelijk) in 1 leven en als maatschappij, in opgaande lijn. Hard werk en je moet het ècht Willen, waar een wil is is een weg.

Lieke Meester
Lieke Meester19 nov. 2009 - 7:53

Jammer dat er in de praktijk zo weinig echt gespecialiseerde hulp voorhanden is . Als je om hulp komt gaat al snel het vingertje omhoog en daar heb je als ouder van een probleem kind niets aan. Jonge meisjes die jou komen vertellen dat je anders moet handelen maar als je dan vraagt wat er anders moet, weten zei geen antwoord . Daar begint het dan mee . Het oordeel nestelt zich vast en wordt in een doge opgeschreven . Dit doge vervolgt je dan op je verdere zoektocht naar goede hulp. Ik zou een boek kunnen vullen met de opmerkingen die uit dat oordeel voort zijn gekomen. Vier kinderen waarvan twee met problemen. Het gevolg van ontoereikende hulp , geen steun, en verkeerde plaatsingen in verschillende internaten, is een leven op een koord , je kunt er elk moment van af vallen . Als er een goed onderzoek zou zijn geweest bij mijn zoon,s , had men echt goed kunnen handelen . Er moet echt nog erg veel veranderen . Veel werk maar zo de moeite waard .

1 Reactie
zonnekind
zonnekind19 nov. 2009 - 7:53

lieke, dat is nou net de ellende, met mijn koters alle ervaringen doorgemaakt van allerlei soorten en maten scholing en hulpverlening, er wordt , het woord is gevallen in de discussie, een illusie gecreerd , dàt er hulp is, dàt er expertise is, en dat zal heus wel, maar in mijn 55 jaar ervaring heeft dit géén resultaten laten zien. Toch wel enstig als je van "mislukte" ? hoeveel 30.000, groepen jonge mensen ,per generatie, spreekt, de desillusie onder de "armen"is enorm toegenomen, wat weer lijdt tot cynisme, hopeloosheid, frustratie ,woede. Je kunt daar ,aan de onderkant,met niemand constructief over praten,want men luistert niet, men ziet niet. net zoiets als een programma op tv zien met de vooruitgang in de wetenschap, mooi maar in het dagelijks leven nog niet in voorraad. Het dwingt je wel tot enorme krachtsinspanningen, die hopelijk dan wel resultaten geven,een enkele keer pakt het teruggeworpen worden op je zelf positief uit, daar put je dan weer uit voor de volgende ronde, mijn respect heb je en mijn bewondering

patrick3
patrick319 nov. 2009 - 7:53

Ik heb ooit een onderzoeker in een documentaire over tweelingen horen opperen dat de grote gelijkenis tussen apart opgegroeide een-eiige tweelingen ook een soort geruststelling in zich bergt; doordat klaarblijkelijk zoveel zaken genetisch gepredisponeerd zijn zou dat de ouders ontlasten, ze zouden zich niet zoveel zorgen hoeven maken want er valt toch weinig te vertimmeren aan het genetisch lot. Ik heb me altijd geirriteerd aan "het zit allemaal in de genen, full stop", en ben zeer blij met dit stuk....(van Dick Swaab nog wel)

1 Reactie
DmitriDmitriëvitsj
DmitriDmitriëvitsj19 nov. 2009 - 7:53

Helaas is de natuur zoals -ie is, onafhankelijk van wat wij graag zouden willen. Bijna alles is in aanleg genetisch bepaald, niet alleen haarkleur maar ook intelligentie, smaak, opvliegendheid. De omgeving kan daar hooguit détails aan veranderen. Het hier beschreven verschijnsel dat de ontwikkeling gestoord raakt door verwaarlozing in de kindertijd doet daar weinig aan af. Alle intellectuele stimulantia in de wereld kunnen een kind dat in aanleg niet slim is slim maken. Dat onwenselijk te vinden is zoiets als een mening hebben over het weer: zinloos, want het regent nu eenmaal.