Kies uw beul in Europa

De bondskanselier heeft het taboe doorbroken. Daardoor kan de komende eurotop nog wel eens spannend worden. Een nieuwe verdragsherziening, waar Angela Merkel voor pleit, daar gruwen veel van haar Europese collega’s van. Het kostte tien jaar van vallen en opstaan om het Verdrag van Lissabon tot stand te brengen. En dat verdrag zou nu al weer moeten worden opengebroken?

Ja, dat moet, want de euro heeft een steviger fundament nodig, zal Angela Merkel zeggen. Ja, dat moet, zeg ik haar na, want het bestuur van de Europese Unie kan wel een steviger democratische legitimatie gebruiken nu het eurozondaars moet gaan bestraffen. Als Brussel een beul krijgt, laat die dan gekozen worden door de Europese burgers.

Een euroland in financiële nood moet zijn eigen boontjes doppen. Hulp van andere landen of de Europese Centrale Bank is verboden. No bail-out. Dat was de afspraak bij de oprichting van de Europese muntunie en zo staat het nog steeds in het Verdrag van Lissabon. Maar tijdens de Griekse schuldencrisis dit voorjaar bleek deze afspraak onhoudbaar. De ondergang van het spilzieke Griekenland zou ons allen mee de diepte in hebben gesleurd. Met dank aan onze banken, die hun balans hadden volgeladen met lucratief Grieks schuldpapier. Om het financiële stelsel te redden – en daarmee de euro en de Europese Unie zelf– moest er een reddingspakket voor Griekenland komen. De eurolanden lenen Athene nu geld om z’n schulden af te betalen, tegen forse rente en op keiharde voorwaarden.

Hete adem Ook voor andere eurolanden die zouden kunnen bezwijken onder hun financieringslast – Portugal, Ierland en Spanje voorop – heeft de EU een vangnet gespannen. Maar deze bijstandsafspraken gelden slechts voor drie jaar. En ze schuren met het Verdrag van Lissabon. Merkel bepleit dan ook een permanent reddingsfonds. Ze verlangt tegelijk dat dit fonds netjes wordt vastgelegd in het Europese verdrag. Want ze voelt de hete adem van de Duitse constitutionele rechters in haar nek. Als Merkel de Europese solidariteit niet netjes regelt en van grenzen voorziet – door middel van een geordende faillissementsprocedure voor onverbeterlijke zondaars – zou het Bundesverfassungsgericht de Duitse steun aan zwakke eurobroeders wel eens kunnen afkeuren. Dan is het pas echt crisis. Of we het nu leuk vinden of niet, zonder Duitsland is de euro pleite.

Duits-Franse tandem Vorige week slaagde Merkel erin de Franse president Sarkozy aan haar zijde te krijgen. Ook hij is nu voor een verdragsherziening. In ruil daarvoor moest Merkel instemmen een versoepeling van het nieuwe sanctiemechanisme voor eurozondaars. Daar werden velen in Den Haag en Brussel terecht niet vrolijk van. Maar het spreekt niet langer vanzelf dat de Duits-Franse tandem de koers voor ons allen bepaalt. Het Europees Parlement kan ook aan het stuur trekken. Het is medewetgever inzake de sanctiebepalingen. Ook als de eurotop komende donderdag of vrijdag instemt met de voorstellen van haar voorzitter Van Rompuy – lees: Merkel en Sarkozy – is de strijd om een geloofwaardig boetesysteem nog lang niet gestreden.

Het openbreken van het Verdrag van Lissabon biedt bovendien kansen om het palet aan sancties te verbreden. Zo wil Merkel dat landen die de euro in gevaar brengen het stemrecht in Europese ministerraden kan worden ontnomen. Dat voorstel moet bespreekbaar zijn. Want boetes werken niet altijd. Als een land in zware financiële nood verkeert trap je het met een boete alleen maar dieper de modder in.

Europese Conventie Ook een verdragsherziening kunnen Merkel, Sarkozy, Rutte en hun collega-regeringsleiders niet zomaar onderling bekokstoven. Daarvoor moet een nieuwe Europese Conventie bijeen worden geroepen, waarin europarlementariërs en nationale parlementariërs meepraten. Deze regel is bedacht door de opstellers van de gesneuvelde Europese Grondwet en is – wonder boven wonder – ook in het Verdrag van Lissabon opgenomen. Zij bewijst dat Lissabon nooit bedoeld is als het eindstation van de Europese integratie.

Natuurlijk zal het Europees Parlement in zo’n Conventie ook zijn eigen eisen op tafel leggen. Goede kans dat mijn collega’s en ik een vernieuwing van het Europese kiesstelsel zullen verlangen: de invoering van grensoverschrijdende kieslijsten.

Een van de redenen waarom weinig kiezers warm lopen voor de Europese verkiezingen is dat hun stem niet bepaalt wie de macht krijgt in Brussel. Het Europarlement moet de benoeming van een nieuwe voorzitter van de Europese Commissie weliswaar goedkeuren – en maakt daar een heel spektakel van – maar de kandidaat wordt geselecteerd door de Europese regeringsleiders. Die toveren vage compromisfiguren als Barroso uit hun hoge hoed. Dat kan beter, als de Europese politieke partijfamilies vóór de verkiezingen elk hun eigen kandidaat aanwijzen voor het Commissievoorzitterschap. De europartij die de meeste zetels verovert mag dan als eerste de ‘formateur’ van een nieuwe Europese ‘regering’ leveren.

Nog beter is het als alle Europese burgers ook kunnen stemmen op de Commissievoorzitter van hun voorkeur. Dat is mogelijk als we een aantal zetels in het Europarlement verdelen door middel van grensoverschrijdende kieslijsten, met de kandidaat-Commissievoorzitters op nummer één. Dat betekent in de praktijk dat elke kiezer twee stemmen mag uitbrengen: één voor een nationale partij, zoals GroenLinks, en één voor een Europese partij, zoals de Europese Groenen.

Onze beul Zo krijgt de nieuwe voorzitter van de Europese Commissie iets wat Barroso node mist: een kiezersmandaat. Hij of zij zal het nodig hebben om de pressie uit de nationale hoofdsteden te weerstaan, wanneer het daadwerkelijk aankomt op het bestraffen van eurozondaars. “Hoeveel kiezers heeft die Barroso eigenlijk achter zich?”, pleegt Sarkozy te smalen wanneer de Europese Commissie zijn regering tot de orde roept. Het zou mooi zijn als de opvolger van Barroso kan zeggen: “Meer dan u of mevrouw Merkel”. Alleen dan kan Brussel de toorn van grote landen trotseren, mochten deze op het Europese schavot belanden. Alleen dan krijgt de euro een sterke hoeder. Als Brussel een beul nodig heeft, laat het dan ‘onze beul’ zijn.