Kankerverwekkende stof ontdekt in paracetamol

De grootste producent van paracetamol ter wereld, het Chinese Anqiu Lu’an Pharmaceutical, verkoopt paracetamol die vervuild is met een kankerverwekkende stof. De fabriek leverde afgelopen jaren de grondstof van veel paracetamol die te koop is in drogisterijen, supermarkten en apotheken in Nederland.

Dat blijkt uit onderzoek van Zembla en NRC , uitgevoerd door Joep Dohmen, Jos van Dongen en Annette Schätzle. Zembla en NRC lieten monsters van drie door Anqiu Lu’an geproduceerde partijen van de pijnstiller en koortsremmer analyseren door een gecertificeerd laboratorium in Duitsland. De drie vervuilde partijen zijn geproduceerd in het voorjaar van 2019 en goed voor zo’n 36 miljoen pillen paracetamol. Waar ter wereld de vervuilde paracetamol is beland, is niet bekend.

Uit de analyse blijkt dat alle drie de partijen medicijnen vervuild zijn met 4-chlooraniline, afgekort PCA. Deze stof – ontstaan bij de productie van paracetamol – is volgens het Europees Geneesmiddelenbureau EMA en de Europese voedselveiligheidsautoriteit EFSA genotoxisch carcinogeen , dat wil zeggen kankerverwekkend. PCA kan levertumoren veroorzaken, zo blijkt uit tests met proefdieren, door aantasting van het genetisch materiaal.

De toezichthouders blijken de risico’s van PCA echter verschillend in te schatten. Als je de gevonden concentraties afzet tegen de richtlijn die EMA hanteert, blijkt iemand die dagelijks niet meer dan zes vervuilde tabletten slikt, binnen de „toelaatbare dagelijkse inname” van PCA te blijven.

Omdat het DNA aangetast kan worden, hanteert EFSA echter een meer beschermende „blootstellingsmarge”. De ontdekte concentraties liggen een factor 18 boven het niveau dat EFSA veilig acht. Kort gezegd: terwijl geneesmiddelenbureau EMA zes vervuilde pillen per dag acceptabel vindt, is er volgens voedselveiligheidsautoriteit EFSA bij meer dan één vervuilde pil per dag al sprake van een onacceptabel risico op kanker.

‘Pillen uit de markt halen’ Door NRC en Zembla geraadpleegde toxicologen in Nederland en België steunen de strenge veiligheidsmarge van EFSA. Hoogleraar Jan Tytgat (KU Leuven): „Boven deze marge is er een bewezen risico dat PCA kankerverwekkend is. PCA hoort helemaal niet thuis in een pijnstiller die zoveel mensen slikken.” Tytgat roept de toezichthoudende instanties op om de vervuilde partijen te traceren en uit de markt te nemen.

„Ik sluit mij aan bij EFSA” , zegt emeritus hoogleraar toxicologie Martin van den Berg (Universiteit Utrecht) na bestudering van de analyseresultaten. „EFSA hanteert naar mijn idee terecht het voorzorgprincipe. Uitgangspunt is dat er geen veilig grens is vanwege de mogelijke DNA-schade.” Volgens beide hoogleraren zouden partijen paracetamol van fabrieken die dezelfde productiemethode gebruiken als Anqiu Lu’an getest moeten worden op PCA.

Meest geslikte pijnstiller Paracetamol is de meest geslikte pijnstiller en koortsremmer ter wereld. Alleen al in Nederland gaat het jaarlijks om twee miljard pillen, poeders en drankjes. Pakweg de helft hiervan wordt gemaakt door farmaceut Apotex in Leiden, dochter van het Indiase concern Aurobindo. Apotex had, zo bevestigen bronnen rond het bedrijf, afgelopen jaren Anqiu Lu’an als belangrijkste grondstofleverancier. Apotex maakt paracetamol voor de (huis)merken van onder meer Albert Heijn, Etos, Jumbo, Trekpleister, DA en Kruidvat. Aurobindo wil geen commentaar geven.

Soms is een lichte vervuiling van een medicijn acceptabel, bijvoorbeeld omdat er geen veilig alternatief is. Dat blijkt bij paracetamol niet het geval. Er is een alternatief: de Amerikaanse farmaceut Mallinckrodt maakt via een ander productieproces paracetamol zónder kankerverwekkend PCA. Deze paracetamol is voor zover bekend niet verkrijgbaar in Nederland.

Geen actie NRC en Zembla hebben de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) en het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG) – die de kwaliteit van geneesmiddelen bewaken – ingelicht over de aangetroffen vervuiling. De inspectie liet in een e-mail weten in deze kwestie vooralsnog „geen rol” voor zichzelf te zien. Behoefte aan een gesprek met NRC en Zembla had de inspectie ook niet.

Het CBG liet zich wel bijpraten, maar ziet geen reden om de vervuilde partijen op te sporen of om breder onderzoek te doen. De onderzochte batches vallen volgens het CBG „ruim” onder de limiet die geneesmiddelenbureau EMA hanteert. Over genotoxiciteit schrijft het CBG helemaal niets, en PCA zou enkel „mogelijk kankerverwekkend” zijn.

cc-foto: Rene Gademann