Kabinet moet wens Kamer respecteren en stem van maatschappelijke organisaties beschermen

Het kabinet wil maatschappelijke organisaties verbieden om overheidssubsidie te gebruiken voor belangenbehartiging. Dat is zorgelijk, omdat een meerderheid van de Tweede Kamer zich hier al eerder tegen uitsprak – en dat naar verwachting dinsdag opnieuw zal doen. Het is tijd dat dit dubbel-demissionaire kabinet de wens van de Kamer respecteert, schrijft Tweede Kamerlid Suzanne Kröger (GroenLinks-PvdA).

Wie in Den Haag werkt aan buitenlandse kwesties, spreekt vrijwel dagelijks met mensen die elders ter wereld de gevolgen ervaren van beslissingen die hier worden genomen. Vakbondsleden uit Bangladesh, meisjes die als kindbruid in Ethiopië moeten trouwen, inheemse gemeenschappen in het Amazonegebied: hun verhalen bereiken Nederland vrijwel altijd via maatschappelijke organisaties. Zij brengen misstanden aan het licht, maken de gevolgen van ons handelen zichtbaar en zorgen dat de politiek niet wegkijkt.

Dat is noodzakelijk. Want Nederlandse beslissingen hebben impact ver buiten onze grenzen. In Mozambique bijvoorbeeld is de Nederlandse overheid via exportsteun betrokken bij een gasproject dat het milieu en het levensonderhoud van de lokale bevolking onder druk zet. In de textielsector van India en Bangladesh worden nog altijd werknemers uitgebuit bij de productie van kleding voor internationale merken. Zelfs bedrijven als EY benadrukken dat onafhankelijke maatschappelijke organisaties “onmisbaar” zijn om risico’s in productieketens te signaleren.

Voor gemeenschappen in Mozambique of vakbonden in India is toegang tot de macht in Den Haag of Brussel vrijwel onmogelijk. Nederlandse organisaties vervullen daarom een cruciale brugfunctie. Met onderzoek, gesprekken in ministeries en signalen aan de media zorgen zij dat misstanden geagendeerd worden. Soms gebeurt dat met behulp van overheidssubsidie, juist omdat die organisaties zonder commerciële belangen te werk gaan. Door deze organisaties te helpen, brengt de overheid balans in het debat. Zo’n 80% van de belangenbehartiging richting politiek wordt namelijk gedaan door bedrijven, volgens Lobby Control.

Precies dat wil het kabinet nu onmogelijk maken. Vorig jaar kondigde het aan dat ontwikkelingsorganisaties overheidsgeld niet meer mogen gebruiken om dezelfde overheid kritisch te bevragen. Het kabinet noemt het “onwenselijk” dat subsidie wordt gebruikt om te pleiten of te beïnvloeden.

Een Kamermeerderheid vroeg direct om dit besluit terug te draaien. Toch weigert VVD-staatssecretaris De Vries de opdracht uit te voeren. Ze houdt vast aan de regel dat met ontwikkelingsgeld - of wat er nog van over is na de fikse bezuinigingen - geen belangenbehartiging mag plaatsvinden richting Den Haag of Brussel.

Die houding is tekenend voor een onzeker kabinet. Een zelfverzekerde overheid organiseert tegenspraak, omdat ze weet dat kritiek haar beter maakt. Ze staat onafhankelijke organisaties toe haar te bevragen – juist wanneer dat ongemakkelijk is. Dat Nederland deze reflex nu laat varen, is zorgwekkend. Niet alleen omdat het de democratische rechtstaat aantast, maar ook omdat Nederland zich internationaal altijd heeft gepresenteerd als voorvechter op dit onderwerp. Tien jaar lang was versterking van kritische maatschappelijke organisaties het beleid onder ministers van verschillende partijen: van Ploumen (PvdA) tot Kaag (D66) en Schreinemacher (VVD).

Dinsdag stemt de Kamer opnieuw. Op initiatief van GroenLinks-PvdA zal wederom een duidelijke meerderheid het dubbeldemissionaire kabinet oproepen belangenbehartiging door maatschappelijke organisaties te blijven toestaan. Staatssecretaris De Vries moet die opdracht dit keer gewoon uitvoeren. Een kabinet dat twee keer is gevallen, nog maar 26 zetels vertegenwoordigt en op de drempel van de uitgang staat, kan zich niet permitteren de Kamerwens opnieuw te negeren.

Want een gezonde democratie kan niet zonder waakhonden. Maatschappelijke organisaties houden overheid én bedrijfsleven scherp, juist omdat zij onafhankelijk zijn. Een overheid die zichzelf serieus neemt, zorgt dat die waakhonden kunnen blaffen – en niet worden gemuilkorfd. Het is hoog tijd dat het kabinet dat weer erkent.