Kabinet misbruikt zelfgecreëerde crisis in de opvang om de rechten van asielzoekers draconisch in te perken

co-auteur: Daniël van Dijk (jurist en econoom)

De opvangcrisis met Ter Apel als meest schrijnende voorbeeld heeft ervoor gezorgd dat honderden mensen wekenlang onvoldoende toegang hebben gehad tot de meest elementaire basisvoorzieningen en onder erbarmelijke omstandigheden buiten sliepen. Asielzoekers waren aangewezen op NGO’s om hen te voorzien van fatsoenlijk voedsel, slaapzakken en andere basismiddelen. Afgelopen week stierf een baby van drie maanden in een sporthal.

In reactie op alle media-aandacht die aan Ter Apel wordt besteed zet het kabinet nu eindelijk “alles op alles” om asielzoekers van opvang te voorzien. Volgens het op 26 augustus aangekondigde akkoord gaat deze ommekeer echter gepaard met keiharde beperkingen aan de toegang tot asiel in Nederland. Volgens het kabinet is structurele opvang die voldoet aan de wettelijke eisen anders niet te realiseren. Dit is een opportunistische misrepresentatie van de werkelijke situatie.

Deze “crisis” is van eigen makelij. Het aantal asielaanvragen in Nederland dit jaar verschilt niet substantieel van dat van andere jaren en is dus niet de oorsprong van de escalatie die we de afgelopen maanden hebben kunnen waarnemen. De werkelijke oorzaak dient men te zoeken in het beleid van dit kabinet: de jarenlange bezuinigingen op COA en IND hebben geresulteerd in een dusdanige uitholling van deze instanties met de hierboven beschreven onmenselijke situatie tot gevolg.

Nog altijd weigert het kabinet het heft voor opvang in eigen handen te nemen door gemeenten wettelijk te verplichten om asielzoekers op te vangen en een eerlijke verdeling van opvang over het land te bewerkstelligen. Beschikbare opvangplekken die wel aan de wettelijke eisen voldoen – zoals leegstaande hotels en kazernes – worden niet gebruikt. De huidige asielproblemen zijn daarmee een gevolg van politieke onwil, en niet van onmacht. Duizenden mensen bevinden zich in (crisis)noodopvanglocaties die niet zijn ingericht op langdurig verblijf en zich onder de basisnormen bevinden.

Nu beroept het kabinet zich op deze zelfgecreëerde crisis om maatregelen door te voeren die geen werkelijke oplossing bieden aan het huidige opvangprobleem, maar wel het recht op bescherming en menswaardige opvang van asielzoekers en statushouders drastisch inperken. Het is bizar dat er politiek wisselgeld nodig is om te zorgen dat de meest basale omstandigheden voor mensen die internationale bescherming zoeken goed geregeld wordt:

- Verlenging beslistermijn IND van 6 naar 15 maanden
Door de beslistermijn op asielaanvragen te verlengen moeten asielzoekers nog langer wachten op een definitieve beslissing  op hun asielverzoek. De asielopvang zal hierdoor nog voller worden. Dit betekent namelijk dat asielzoekers gedurende deze tijd nog geen recht hebben op zelfstandige opvang en daarmee jarenlang in de steeds meer “versoberde” AZC’s moeten verblijven. Daarnaast betekent dit dat ze zolang ze geen status hebben geen verzoek tot nareis kunnen doen van hun gezinsleden die zelf nog niet naar een veilig land hebben kunnen vluchten, die daardoor vaak in levensgevaarlijke omstandigheden vast blijven zitten.

- Gezinshereniging pas mogelijk bij bewijs van huisvesting
Daarnaast stelt het kabinet voor om gezinshereniging voor statushouders alleen mogelijk te maken als ze beschikken over voldoende huisvesting. Met deze maatregel – die in strijd is met Europees recht – scheurt het kabinet gezinnen uit elkaar. Ook deze maatregel houdt gezinsleden die niet naar een veilig land hebben kunnen vluchten vast in gevaarlijke omstandigheden.

- Geen vluchtelingen uit Turkije
In het asielakkoord oppert het kabinet om voorlopig te weigeren om vluchtelingen over te nemen uit Turkse vluchtelingenkampen in naleving van de EU-Turkijedeal. Hiermee schendt Nederland niet alleen Europese afspraken, maar stelt het duizenden vluchtelingen bloot aan de erbarmelijke omstandigheden in vluchtelingenkampen in Turkije waar de mensenrechten van vluchtelingen structureel worden geschonden. Turkije vangt miljoenen meer vluchtelingen op dan de hele Europese Unie, maar stuurt stelselmatig vluchtelingen illegaal terug naar gevaarlijke landen van herkomst, waaronder Syrië.

In tegenstelling tot wat het kabinet beweert is het wél mogelijk om een menswaardige asielopvang te realiseren zonder de toegang tot asiel en bescherming in Nederland drastisch in te perken. Falend beleid kan niet worden aangegrepen om mensen in nood het recht op bescherming te ontnemen. Het kabinet moet daarom onmiddellijk afzien van de in het akkoord opgenomen maatregelen.

De huidige situatie past in de trend van een met name door de VVD en CDA jarenlang aangewakkerd ontmoedigingsbeleid. Dit beleid wordt ingegeven door angst voor (nog altijd onbewezen) “aanzuigende werking”. Het wordt ook ingegeven door angst voor electoraal verlies aan de nóg extremere partijen die al jaren een totale asielstop bepleiten en dit ook zullen blijven doen. Partijen als D66 en ChristenUnie moeten zich daarom afvragen of ze zich voor dit soort beleid willen laten blijven gebruiken, of zich hard maken voor beleid dat mensenrechten respecteert.