De journalistiek hoort de waakhond van de samenleving te zijn

Het is een rare tijd. Politieke conventies worden overboord gekieperd alsof een zinkend schip zich ontdoet van alle overbodige ballast. Neem nu de relatie met de media. Niet zo lang geleden vertelde ik (aspirant) politici nog dat ze een machtsstrijd met een journalist altijd dienden te vermijden. Dus bits niet tegen de journalist dat hij op moet houden met die rare vragen want de heersende opvatting was dat je respect moest hebben voor de autonomie van het journalistenvak. Be likeable en strijk ze niet tegen de haren in was het devies. Degene met de pen of camera maakt immers het nieuws, jij niet. Maar met de komst van het internet en sociale platforms zoals Twitter of Facebook is van die logica nog maar weinig over. Trump trekt om de haverklap briesend de media over de tafel met als dieptepunt het weren van sommige journalisten bij zijn wekelijkse persconferentie.

In Nederland gebeurt hetzelfde. Wilders laat zich graag interviewen door buitenlandse media maar weigert om plaats te nemen aan tafel bij de Nederlandse talkshows. Nieuwsuur vindt hij “niet leuk” en de gretigheid waarmee hij het interview met zijn broer aangreep om het enige debat dat hem nog restte te weigeren was voorspelbaar. Oké, er kan dan wel een interviewtje af, maar dan wel zonder concurrenten en tot in de puntjes voorbereid. Geen verrassingen voor Wilders! Na afloop van het RTL-debat, waar Wilders schitterde door afwezigheid, Twitterde hij: “volgens mij heb ik het debat gewonnen vanavond”, insert smiley knipoog. En enkele uren laten: “zo!”, toen bekend werd dat hij de meeste retweets had gescoord.

Henk Krol moet het schrikbeeld van Wilders zijn. Krol wordt keer op keer gemangeld door journalisten. Toen bleek dat het belangrijkste punt van de 50plussers, het terugbrengen van de AOW naar 65 jaar zo’n 12 miljard euro zou gaan kosten, ging het wederom mis. Als een kat in het nauw beschuldigde Krol de alerte journalisten van partijdigheid. Beste kiezers, ik ben het slachtoffer van de corrupte media, zo klonk de snel geïmproviseerde kernboodschap. Zie daar, de politicus midden in een territoriale discussie met het journaille! Eerder koos Krol ook al voor een dergelijke opstelling in het programma Pauw toen hij geconfronteerd werd met processtukken over de fraudezaak tegen hem. Krol legde de schuld van het tanende vertrouwen van de kiezer in zijn persoon bij Pauw die hem in zijn programma steeds maar weer zou ‘afslachten’. Opmerkelijk dus dat Krol daags na het interviewdebacle over de AOW gewoon weer aanschoof bij Pauw en Jinek. Wederom werd hij volledig gefileerd. De fraudezaak, het debacle rondom de AOW-verlaging, het kwam allemaal weer voorbij. Het is als wrijven in een vlek, de schade wordt alsmaar groter.

Geen machtsstrijd aangaan met de media is voor politici dus niet langer vanzelfsprekend. Wilders en Krol hebben er in ieder geval lak aan. Maar het pakt voor de één dus anders uit dan voor de ander. Wilders’ volledige zelfregie als het gaat om zijn mediaperformance is een broodnodige overlevingsstrategie. Hoe langer de PVV bestaat des te meer kritische noten er te kraken zijn en daar zit Wilders niet op te wachten. Hij zendt dus alleen. Via Twitter slingert hij zijn boodschappen de wereld in, gelardeerd met spierballentaal en veel plaatjes en smileys. Op kritische vragen wordt niet gereageerd. En zijn volgers lijken het allemaal te pikken. Best opmerkelijk als je bedenkt dat vooral PVV-sympathisanten andere politici verwijten niet te luisteren naar ‘het volk’ en alleen bezig te zijn met zichzelf. Krol die ook niet vies is van een potje ruzie maken met de pers krijgt wel steeds de boomerang terug. Krol wordt elk mediaoptreden verder in het nauw gedreven en toch blijft hij aanschuiven bij die (volgens hem) partijdige journalisten. Ruzie maken met de pers is dus niet per definitie schadelijk mits de politicus daarna uit het schootsveld blijft.

In een democratie heeft de journalistiek een belangrijke functie. Als waakhond hoort zij tegenkracht te geven aan machtshebbers. Zij moet onvolkomenheden blootleggen die politici zelf het liefst willen verbergen. Maar wat kan een waakhond wanneer politici weigeren om journalisten te woord te staan? Wanneer zij weigeren in debatten verantwoording af te leggen of uitleg te geven over hun politieke plannen? En willen wij kiezers eigenlijk wel machtshebbers zonder tegenkracht? Het is niet voor niets dat in de top van organisaties en bedrijven steeds meer aandacht is voor countervailing power, het organiseren van tegenmacht. De geschiedenis leert namelijk dat solisten aan de top vaak niet het organisatiebelang dienen. De maserati-affaire bij een woningcorporatie ligt vast nog vers in het geheugen. Dus ja politici, de conventie ‘maak geen ruzie met de pers’ is niet langer een wetmatigheid. Dit ontslaat jullie echter niet van de democratische plicht actief verantwoording af te leggen aan de kiezer en de media. En daarmee valt in ieder geval te concluderen dat Krol dat democratische principe beter begrijpt dan Wilders. Insert smiley, knipoog.