Journalisten die Wob-verzoeken indienen zijn volgens het kabinet 'misbruikers'

U weet het nog niet, maar als journalist ben je een misbruiker. Dat zeg ik niet, maar dat zegt straks een ambtenaar tegen de journalisten. Het is een wetsvoorstel waarmee minister Spies (CDA) op de proppen komt. Zij presenteerde een wetsvoorstel om de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) in te perken. Het doel is het misbruik te stoppen, waarbij ze doelt op onwenselijke verzoeken van burgers en niet op de obstructie door ambtenaren met advocatenkantoren die worden ingezet om informatieverzoeken te frustreren.

Interessant daarbij is dat misbruik in haar ogen ‘onredelijk gebruik’ van de Wob is en omvangrijke verzoeken. Vooral dat laatste is interessant, omdat als argument geldt dat de beslistermijn niet gehaald gaat worden. Daardoor kan de burger om een dwangsom vragen. Een belachelijke regeling voor een overheid die niet in staat is om relatief eenvoudig documenten toegankelijk te maken.

Terugkijkend in mijn Wob-praktijk besef ik dat mijn informatieverzoek naar de inval in Irak onder de nieuwe regeling zou vallen. Daar ging het om veel documenten, omdat het een lijvig dossier betreft. Maar ja, een oorlog ga je niet zomaar aan en juist daar is controle belangrijk. Juist bij het CDA lag dit dossier gevoelig en toenmalig minister-president Balkenende verzette zich jaren tegen iedere vorm van transparantie. Deze wetswijziging zou maar wat prettig zijn geweest.

Ook kleinere dossiers zijn al snel lijvig. Een onderzoek naar de brakke beveiliging van de OV-chipkaart telde destijds ook duizend pagina’s. Had men die goed gelezen dan was voorkomen dat ik ooit het falen van de overheid moest aantonen. Maar mijn dossier van tienduizenden pagina’s zou minder onderbouwd zijn geweest als ik wat vaker als ‘misbruiker’ was bestempeld. Kennelijk is het normaal miljarden uit te geven, maar openbaarmaking van de documenten over het project is een onredelijk verzoek.

Maar journalisten misbruiken de wet in de ogen van de overheid vaker. Ooit kreeg ik te horen dat ik de wet misbruikte toen het CBP vroeg om het dossier rond de privacy van de OV-chipkaart. ‘Daarvoor is de wet niet bedoeld’, sneerde een voorlichter toen. Uiteindelijk bleek de wet er wel voor bedoeld en kreeg ik de stukken ook gewoon.

Ook verzoeken om inzage te krijgen hoe de overheid zich aan de eigen regels rond ICT hield, werden door diverse gemeenten als misbruik bestempeld. Daaronder zaten gemeenten die nog geen twee jaar later zo lek als een mandje bleken te zijn. Precies dat wat dit Wob-verzoek evident had moeten maken.

Zo kan ik nog wel even doorgaan. Een Wob-verzoek over het EPD, een nieuwe wet, ICT-projecten, financiële keuzes of een maatschappelijk onderwerp zijn eenvoudig mappen gevuld met tienduizenden pagina’s papier.

Natuurlijk is evident dat dit geen misbruik is, maar dat is het punt niet. De praktijk rond de Wob leert dat ambtenaren de wet graag oprekken en nooit in het voordeel van transparantie. Dus is het redelijk zeker dat ook de misbruikclausule volop misbruikt gaat worden.

Een voorlichter van BZK vertelde me niet te kunnen uitsluiten dat de vrije pers hier hinder van gaat ondervinden. Fijntjes wijst hij erop dat je dan naar de rechter kunt. Leuk, maar het hoger beroep is bij de Raad van State. De man die daar de baas is, is de aanstichter van de nu voorliggende inperking. Dat wordt helder uit de toespraak die deze ellende in gang zetten en duidelijk is dat meneer niet gediend is van wobbende journalisten. Die leiden alleen maar tot discussie en dat is wel het laatste wat je wilt in een democratie.