Johan Derksen is niet gecanceld, hij heeft tegenspraak gekregen

De ophef van verleden week heeft te maken met het feit dat gewone mensen niet meer lijdzaam hoeven te accepteren wat er via de media over hen wordt uitgestort. Er is niet minder maar méér vrijheid van meningsuiting .

Nog geen week na zijn fatale tv-optreden heeft Johan Derksen maar één publieke spreekbuis over, Arrow Bluesbox. De regionale zenders Rijnmond, West en Noord-Holland zetten hem aan de dijk. Bij Vandaag Inside gooide hij zelf de handdoek in de ring, waarmee in feite een eind kwam aan het hele programma. De sponsors Stella Fietsen en Toto hadden zich uit vrees voor reputatieschade al eerder teruggetrokken. 

Er begint zich nu een discussie te ontwikkelen over de vraag of de sop de ontzettende kool die Derksen is gestoofd, wel waard is. Verdient hij het te worden gecanceld zoals dat al een jaar of drie heet? Komt niet de vrijheid van meningsuiting in gevaar? Deze discussie is volstrekt irrelevant. De ophef van verleden week heeft te maken met het feit dat gewone mensen niet meer lijdzaam hoeven te accepteren wat er via de media over hen wordt uitgestort. Ze kunnen gemakkelijker reageren dan ooit. Er is niet minder maar méér vrijheid van meningsuiting .

Voor de komst van het internet had de gewone Nederlander maar één middel om tegenweer te bieden: de ingezonden brief, die vervolgens door de redactie werd ingekort of geweigerd vanwege plaatsgebrek. De zwaarste maatregel was opzegging van het abonnement.

Ooit – in 1946 – nam Henk van Randwijk het in zijn weekblad Vrij Nederland op voor de Indonesische revolutie. Kop: "Omdat ik Nederlander ben". Zijn redacteuren – onder wie Joop den Uijl – vonden het stuk van hun baas zo goed, dat ze het nieuwe nummer spontaan uit gingen venten in de Amsterdamse kroegen. De monden van de lezers vielen verbijsterd open. Er stak een storm van verontwaardiging op en binnen een maand of wat verloor Vrij Nederland duizenden abonnees. Er was een financiële injectie nodig om het blad boven water te houden. Henk van Randwijk moest afscheid nemen en werd vervangen door Johan Winkler, een sociaaldemocratische braverik van wie geen onverwachte pennenvruchten bekend waren.  

Nee, dat is toch niet het hele verhaal. Als de volkswoede tot waarlijk grote hoogte steeg, werden de verantwoordelijken zelf overstroomd door veelal anonieme scheldbrieven en dozen vol kots en ontlasting. Dat overkwam in de jaren zestig bijvoorbeeld  Mies Bouwman. Zij ging naast koningin Juliana door voor een soort moeder des vaderlands nadat zij met grote charme op de televisie de liefdadigheidsactie Open het Dorphad gepresenteerd. 24 uur bleef zij op de been. Heb ik allemaal gezien. Ik mocht opblijven.

Daarna probeerde zij iets nieuws. Ze deed mee aan het eerste Nederlandse satirische TV-programma Zo is het toevallig ook nog eens een keer, samen met onder andere Gerard Reve. Op 4 januari 1964 begon Zo is het met een soort preek die aan het eind  overeenkomsten vertoonde met bijbelteksten. In plaats van God werd echter het televisiebeeld gesteld. 

Mijn vader bromde: "Nou, nou, dat is nogal wat. Hier krijgen ze problemen mee". De volgende dag was de beer inderdaad los. Zowat de hele pers sprak van godslastering. Op mijn school, het Sint Franciscus College te Rotterdam, zinderde het in alle klassen van verontwaardiging. Hoewel Mies Bouwman geen rol had in dit item, kreeg zij toch de meeste aanvallen te verduren. De post was zo dreigend, de stront werd in zulke grote hoeveelheden bezorgd dat zij zich terugtrok uit Zo is het.

Nederland was in die dagen nog nét gelovig. Het item over de beeldreligie kwam minstens zo hard aan als het verhaal over de dronken (gevoerde?) vrouw en de kaars van Johan Derksen. 

Er was nog één wezenlijk verschil met tegenwoordig. Al die haatpost kwam alléén Mies Bouwman en haar echtgenoot Leen Timp onder ogen. Niemand kon meelezen. Wie nu zijn woede uit op de sociale media, is tevens opiniemaker. Ook al heb je nog maar weinig volgers.

Wie in de media uitdeelt, moet ook incasseren. Dat heeft Johan Derksen de afgelopen week opnieuw geleerd. Hij werd van duizenden kanten heftig aangevallen en iedereen kon dat in principe meelezen. 

Dat is punt één. Punt twéé is hoe andere prominenten in de media op zoiets  reageren. De meesten vreesden in dit geval  reputatieschade voor zichzelf en namen afstand. Ook dat ervoer Johan Derksen de afgelopen week. Die drie regionale omroepen namen vooral afscheid van hen vanwege de collateral damage nu Derksen van alle kanten zo onder vuur lag. Datzelfde gold voor Stella Fietsen en de Toto. Zij willen geassocieerd worden met hun producten en niet met verkrachting of grensoverschrijdend gedrag. Bij Bolsius zullen ze overigens wel Onze Lieve Heer op hun blote knieën gedankt hebben dat zij nooit Vandaag Inside hebben gesponsord. Of is dit nu ook een ongepaste grap die een twitterstorm uitlokt?

Hoe dan ook, Johan Derksen is opzij geschoven door mensen met macht, die de duizendvoudige stem van de publieke opinie niet durfden te trotseren. Daarop heeft hij zelf ook maar gecapituleerd. Nu niet zeggen: het is schandalig om deze oude verkrachter op één lijn te stellen met Henk van Randwijk en Mies Bouwman. Zij vochten voor waardige doelen. Daar gaat het niet om. Het gaat niet om het onderwerp maar over de massale tegenkanting die zij opriepen. 

Vroeger zei men wel eens: "De vrijheid van meningsuiting is het recht van miljonairs om een krant te beginnen". Nu zijn een laptop, een iPad of een mobiele telefoon voldoende. Het hangt niet van je centen af of je doorbreekt maar van je talent. 

In deze nieuwe werkelijkheid van de eenentwintigste eeuw heeft Johan Derksen een publiciteitsslag verloren. Dat is alles. Zo gaat dat. Dat kan iedereen overkomen die in het openbaar zijn gedachten deelt. Dat gebeurt dan nooit als je zelf denkt een knuppel in het hoenderhok te gooien. Je wordt steevast aangepakt op een onverhoedse uitlating waar je zelf niks kwaads achter zocht.

Welkom in 2022.

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke opinie mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin.

Beluister Het Geheugenpaleis, de podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis.