Jesse Klaver ontwijkt de achilleshiel van de VVD

Jesse Klaver wist als nieuwe leider van GroenLinks vorige week de media te halen met een paar opmerkelijke uitspraken. Zo wil hij af van het economisme en het ideaal van de kleine overheid. Daarmee lijkt hij zich vooral fundamenteel af te zetten tegen het marktdenken van de VVD. Maar is die aanval wel goed gericht?

In zijn speech bij het aanvaarden van het fractievoorzitterschap zette Klaver zich af tegen de neiging alles in geld uit te drukken en stelde dat hierdoor de bijdrage aan ‘hogere waarden’ onbesproken blijft. Als voorbeeld gaf hij onder meer de opmerking dat windmolens te duur zouden zijn en belastingverlaging voor bedrijven om ze te verleiden naar Nederland te komen. Hiermee zouden het milieu, de nationale veiligheid en de solidariteit onder druk worden gezet. So far so good.

Schijnzuinigheid Maar het probleem lijkt mij niet zozeer dat er gerekend wordt. Het probleem is dat verschillende bredere effecten en lange termijneffecten in de som niet worden meegenomen. Liever dan een idealistisch verhaal dat niet alles in geld is uit te drukken – alles van waarde is weerloos – had ik daarom graag een frontale aanval gezien van Klaver op zijn concurrenten, met het verwijt dat zij uiteindelijk niet kunnen rekenen. Zij doen zich zuinig voor, maar via een omweg krijgen de burger en de samenleving de rekening toch wel gepresenteerd: de schijnzuinigheid van Rutte. Dit verhaal had Klaver dan kunnen koppelen aan de door GroenLinks zo gewenste vergroening van het belastingstelsel en collectieve belastingafspraken binnen de EU.

Een paar dagen later stelde Klaver in een interview met de Volkskrant af te willen van het dogma van een kleine overheid. Daarmee bedoelde hij dat de overheid strenger zou moeten ingrijpen in het bankwezen, in de bonuscultuur en bij belastingontduiking van multinationals. Ook wil hij in sommige gevallen meer collectieve voorzieningen, in plaats van meer privatisering. Hiermee heeft hij een aantrekkelijke boodschap voor linkse kiezers. Maar het is ook weer een gemiste kans om de VVD aan te spreken.

Regeldiarree Want die ‘kleine overheid’ van de VVD is in werkelijkheid helemaal niet zo klein. De VVD wil meer aan bedrijven en burgers overlaten, zodat op de overheid bezuinigd kan worden. Maar hoe die bedrijven en burgers zich vervolgens dienen te gedragen, dat wordt door die zogenaamde terugtrekkende overheid tot in de puntjes beschreven. Van bijstand tot zorgverleners, van WIA tot woningmarkt, de regeldiarree die de VVD de afgelopen decennia over het land uitstortte is ongekend. Daarbij moeten die regels ook nog eens streng worden gehandhaafd. Van de fraudewet tot het OV: Rutte is kampioen boetes opleggen, met als gevolg dat het aantal huishoudens met financiële problemen schrikbarend stijgt.

En tenslotte wil die ‘kleine overheid’ voor die handhaving ook nog eens alles van u en mij weten. In een groeiende informatiecultuur zouden er regels moeten komen ter beperking van data-opslag. Dit kabinet blinkt echter juist uit in het aanleggen van databanken en dossiers van burgers, en het verplichten van bedrijven om nog meer informatie op te slaan. De kleine overheid van de VVD is kortom een zuinige overheid, maar daarnaast ook een bijzonder bemoeizuchtige overheid. In plaats van een nachtwakersstaat ontstaat een Orwelliaanse samenleving.

Terughoudende overheid Op al deze punten lijkt een terughoudende overheid mij een bijzonder aantrekkelijk alternatief. Een overheid die minder regels oplegt aan burgers en daardoor minder hoeft te handhaven en minder hoeft te weten. Dit verhaal had Klaver dan kunnen koppelen aan de onlangs door GroenLinks voorgestelde regelvrije bijstand. Hij had het ook kunnen koppelen aan het feit dat GroenLinks één van de weinige partijen is die zich druk maken over privacy.

Volgens Peter Kanne (de Volkskrant, 13 mei) heeft Klaver de potentie om Links weer op de kaart te zetten door zijn felheid en zijn scherpe sociaal-economische verhaal. Ikzelf denk dat het vooral aan zijn felheid zal liggen, want dat scherpe sociaal-economische verhaal komt bij Klaver maar mager naar voren. Maar misschien was dit verhaal voor kiezers altijd gewoon te ingewikkeld. Bovendien, laten we het eerlijk toegeven, GroenLinks wist dit verhaal zelf ook altijd maar weinig overtuigend samen te vatten, laat staan handen en voeten te geven. In dat geval is Klavers keuze voor de toon in het debat een handige zet.

Sinds zijn aantreden zit GroenLinks in de peilingen flink in de lift. Maar wat ik van zijn GroenLinks verwacht is uiteindelijk veel meer dan het afstand nemen van rendementsdenken en de roep om een grotere overheid. Want aan één SP hebben we al meer dan genoeg.