Is theedrinken meer waard dan samen bidden?

De Protestantse Kerk in Nederland (PKN) bespreekt op 12 november een nota over de Islam getiteld ‘Integriteit en respect’. Het stuk ademt een sfeer van tolerantie. Maar de nota stelt ook dat christenen en moslims niet samen mogen bidden. Dat maakt me boos. Waarom zou ik als christen niet met moslims mogen bidden?

Jezus wees mensen op zijn diepe overtuiging dat het leven sterker is dan de leer. Hij verkondigde ook dat dogma’s uiteindelijk minder zwaarwegend zijn dan het helpen van mensen in nood en het zoeken naar vrede en gerechtigheid. Denk aan de parabel van de Barmhartige Samaritaan. Jezus vertelde dit verhaal om de religieuze identiteit van zijn toehoorders radicaal te relativeren. Hij zette die zelfs volkomen op zijn kop. Niet wie of wat je bent – bijvoorbeeld een vrome gelovige – geeft de doorslag, maar welke keuzes je maakt als mens. Wat blijft daar nu van over?

Allereerst dit. De Protestantse Kerk – met ruim twee miljoen leden – komt met een doorwrochte en evenwichtige nota. De kerk neemt duidelijk afstand van visies waarin de islam als groot gevaar wordt neergezet, zeker in de context van de Nederlandse samenleving. De nota laat zien dat de islam – net als andere godsdiensten – verschillende gezichten heeft.

Auteur Bernhard Reitsma, bijzonder hoogleraar aan de Vrije Universiteit te Amsterdam,  zoekt aansluiting bij hoopgevende voorbeelden waarin christenen en moslims kiezen voor vrede en tolerantie. De kerk wordt in de nota ook opgeroepen om moslims als bondgenoten te zien met wie kan worden samengewerkt. Deze grondtoon is veel waard en dat siert de Protestantse Kerk.

Het stuk benadrukt ook dat christenen de waarheid niet kunnen claimen.  Maar dit aspect zou in de nota consequenter uitgewerkt mogen worden. Bijvoorbeeld door expliciet de vraag te stellen: Ging het Jezus om het stichten van een nieuwe godsdienst? Of ging het hem om het ‘Koninkrijk van God’ waarbij geloofstradities juist gerelativeerd worden?

Kortom: gaat het om het veiligstellen en afbakenen van eigen christelijke identiteit tegenover andere levensbeschouwingen – hoe respectvol en vriendelijk ook geformuleerd? Of gaat het de kerk om het zoekend en tastend vormgeven van een betere wereld? Dat laatste zou het meeste accent moeten krijgen. Maar het eerste krijgt toch de nadruk – en dat lijkt een klein beetje op wat Geert Wilders “het verdedigen van de joods-christelijke traditie” noemt. 

Dat blijkt onder meer als in de nota het samen bidden met moslims aan de orde komt. Sommige christenen zijn op lokaal niveau in gesprek met moslims over geloof en spiritualiteit. Of ze werken met hen samen in een voedselbank of  daklozenopvang.  Soms ontstaat er behoefte samen een viering te houden waarin ook gebeden wordt. Maar dat gezamenlijke bidden zou volgens de kerktop niet goed zijn voor christenen omdat zij de drie-enige God belijden.

Als protestant die regelmatig naar de kerk gaat, vind ik dit echt jammer en kortzichtig. Het belijden van Jezus als de Christus (verlosser) doen moslims niet, maar Jezus zelf relativeerde juist de verschillen tussen mensen. En geloven in God – ofwel het besef van een transcendente werkelijkheid –  dat hebben christenen en moslims toch met elkaar gemeen. Van hoeveel geestkracht getuigt het als je vervolgens alleen nog met elkaar mag theedrinken?

Wees als christen niet bang dat het christendom samensmelt met andere religies, overvleugeld wordt door de islam of  zelfs ophoudt te bestaan. Het christendom is geen doel op zichzelf, laat staan de kerk. Mensen kiezen zelf welke bewegingen, instituten  en onderstromen hen hoop, vreugde en wijsheid bieden. De kerk is allang niet meer de enige speler op de religieuze markt. Maar wie geloofwaardig spreekt en handelt, hoeft niet te vrezen.  Zorg er dan voor dat je dat ook echt doet.

De invloedrijke christelijke theoloog Edward Schillebeeckx (1914-2009) schreef ooit: “God staat niet aan onze zijde, zoals oude politieke ideologieën vaak zeiden, Hij staat aan de zijde van wat goed is. En voor ons komt het erop aan, ook aan dié zijde te gaan staan in plaats van God voor ons te annexeren.” Fixeer je niet op je eigen identiteit, zeg ik tegen alle geharnaste christenen, moslims en atheïsten (ja, die laatste ook). Durf je eigen levensbeschouwing te relativeren, zonder die weg te moffelen. En vergeet daarbij niet om je eigen idealen, en ook de hoop die je koestert, te delen met anderen – op een bescheiden, spirituele, maatschappijkritische en vooral concrete wijze.

P.S. Voor lezers die godsdienst en religie bijvoorbaat verdacht vinden, lees mijn eerdere bijdrage ‘Waarom geloven niet per definitie achterlijk is’.