Is het gebruik van de term genocide in Gaza gerechtvaardigd?

Het zal gemakkelijker zijn hierop personen aan te spreken dan hele volkeren of staten

In steeds breder kring behoort het tot de goede toon de oorlogsdaden van Israël in Gaza als genocide te bestempelen. Dat komt des te harder aan omdat de bevolking van dat land grotendeels joods is en de term is uitgevonden voor de uitroeiing van het Joodse volk door de nazi’s. En kijk eens: nu doen zij het zélf.

De Verenigde Naties beschikken over een Office on Genocide Prevention and the Responsibility to Protect. Dit baseert zich op de zogenaamde Genocide Conventie uit 1948. 153 staten sloten zich aan, waaronder Israël dat dit al op 9 maart 1950 deed. Nederland wachtte er mee  tot 20 juni 1966.

In de conventie komt uiteraard een definitie voor van genocide, die door het Internationaal Hof van Justitie in Den Haag is overgenomen. Deze definitie – artikel lI – luidt als volgt:

In the present Convention, genocide means any of the following acts committed with intent to destroy, in whole or in part, a national, ethnical, racial or religious group, as such: (a) Killing members of the group; (b) Causing serious bodily or mental harm to members of the group; (c) Deliberately inflicting on the group conditions of life calculated to bring about its physical destruction in whole or in part; (d) Imposing measures intended to prevent births within the group; (e) Forcibly transferring children of the group to another group.

Nu wordt duidelijk waarom het Internationaal Hof van Justitie Israël niet meteen heeft vrijgesproken van, dan wel veroordeeld voor genocide. Het stelde slechts vast dat er genoeg aanwijzingen bestaan die een rechtsgang wettigen. Je kunt niet zomaar à bout portant vast stellen dat Israël genocide bedrijft. Het aantal slachtoffers in Gaza bedroeg op 13 januari volgens het ministerie van Gezondheidszorg van Hamas 90.000, van wie 24.000 het leven verloren. Onder hen bevinden zich ook 9000 vermisten. Dat aantal zal blijven groeien tot de wapens zwijgen.

Bewezen moet worden dat Israël de expliciete bedoeling heeft het Palestijnse volk geheel of gedeeltelijk uit te roeien. Is dan het aantal slachtoffers voldoende om dit geheel of gedeeltelijk te bewerkstelligen? En wil het de Palestijnen inderdaad vernietigen? Tijdens de Tweede Wereldoorlog was het niet ongewoon als tijdens een enkele bommennacht vijfentwintigduizend tot veertigduizend doden vielen. Op 10 maart 1945 voerde de Amerikaanse luchtmacht een bombardement uit op Tokio, dat misschien wel 100.000 mensen het leven kostte. Tegen deze achtergrond is het aantal burgerslachtoffers na een kleine vijf maanden oorlog n Gaza gering, hoe tragisch de gebeurtenissen ook zijn en hoeveel redenen er ook zijn om in dit verband over oorlogsmisdaden te spreken. Tegen deze redenering vallen uiteraard argumenten aan te voeren en dat zal tijdens de rechtszaak voor het Internationaal Hof van Justitie ook gebeuren. Toch blijft het een dubbeltje op zijn kant. Et zijn 14,3 miljoen Palestijnen. Hun voortbestaan als volk is geen moment bedreigd.

De conventie bevat nóg  een belangrijk artikel.

Article III The following acts shall be punishable: (a) Genocide; (b) Conspiracy to commit genocide; (c) Direct and public incitement to commit genocide; (d) Attempt to commit genocide; (e) Complicity in genocide.

Het zal nu al mogelijk zijn bepaalde personen te beschuldigen van punt c: het aanzetten tot genocide. Het gaat hier immers om woorden en niet om daden. Er zijn genoeg woorden gevallen die tot een aanklacht wegens aanzetten tot genocide kunnen leiden. Begin januari riep een groep vooraanstaande Israeli het openbaar ministerie op dit soort misdaden te vervolgen omdat ze op grote schaal werden bedreven, bijvoorbeeld door Knesseth-leden Boaz Bismuth en Tally Gotliv, beiden van Likoed. In dit verband is het volgende belangrijk: dit soort demagogen spreken voor zichzelf en niet voor de Israëlische bevolking, ook als ze minister zijn. U of ik wensen ook niet verantwoordelijk gehouden te worden voor wat Dilan Yesilgöz als minister van Justitie allemaal uitkraamt.

Als Zuid-Afrika de zaak voor het internationaal gerechtshof wint en de acties van Israël in Gaza inderdaad als genocide worden gedefinieerd, kan ook Nederland in het beklaagdenbankje terecht komen. Door wapenleveranties en andere steun is ons land dan medeplichtig geworden aan genocide. En niet alleen de staat maar ook de burgers die daarbij welke rol dan ook hebben gespeeld. Dat stelt de conventie nadrukkelijk vast.

In dit verband is het van belang andere processen wegens genocide te volgen die lopen in het Vredespaleis. Begin deze maand besloot het Internationale Hof van Justitie een klacht door Oekraïne tegen Rusland in behandeling te nemen. Ook de aanklacht van Gambia tegen Myanmar met betrekking tot het geweld tegen de Rohingya is relevant. Waarom Gambia? Het treedt op namens de Organisatie voor Islamitische Samenwerking.

Hoe dat eindigt, wordt mede bepaald door precedenten. Een daarvan is de massamoord die onder het oog van een detachement Nederlandse blauwhelmen plaatsvond in Srebrenica. Op beval van de Servische generaal Mladic werden toen 8000 Bosnische moslims vermoord. In 2007 stelde het Internationaal Hof van Justitie naar aanleiding daarvan vast dat Servië daarmee handelde in strijd met de conventie, waarvan de ondertekenaars zich ook verplichtten genocide te voorkomen.

Het Joegoslavië-tribunaal veroordeelde destijds Radovan Karadzic en Ratko Mladic als persoon wegens genocide in Srebrenica. Het Rwanda-tribunaal definieerde de massamoord op de Tutsi’s door de Hutu’s nadrukkelijk als genocide maar het ging hier dan ook om meer dan een half miljoen doden en het was duidelijk de bedoeling de Tutsi allemaal af te maken. Het Internationaal Strafhof klaagt de voormalige Soedanese dictator Omar Al-Bashir aan voor genocide vanwege zijn betrokkenheid bij de misdaden van de Janjaweed-militie in Darfur. Daarbij zijn 300.000 doden gevallen en 2,7 miljoen mensen van huis en haar verdreven.

Dat gaat allemaal meespelen bij het proces van Zuid-Afrika tegen Israël. Belangrijk is het op te merken dat het hier om de verantwoordelijkheid van staten gaat en niet van personen. Bij een Mladic of een Karadzic is een genocidale bedoeling gemakkelijker aan te tonen dan bij een staat. Dit blijkt ook uit het feit dat Servië door het Internationaal Hof van Justitie niet is aangesproken op genocide maar op het feit dat het niets deed toen in de buurt genocidale activiteiten werden ontplooid.

Als er ooit vrede komt tussen de zee en de rivier en een verzoening op gang komt tussen Israëli en Palestijnen, zullen waarheidsprocessen tegen daders  daarvan zeker een onderdeel zijn. Pas dan zullen wij weten of het gebruik van het woord genocide in het conflict tussen Israël en Hamas méér inhield dan propaganda of de uitspraak van een volksgericht.

Aanvulling. Het Internationaal Gerechtshof heeft Israël opgedragen alles te vermijden wat valt onder de definitie van genocide volgens de VN. Ook moet het zorgen voor voldoende voedsel en medische hulp voor de burgerbevolking van Gaza. Op 15 februari onderstreepte het Hof dit nog eens, geschrokken als het was door de verslechtering van de humanitaire situatie. Daarover is dit persbericht uitgebracht met links naar eerdere verklaringen. Hier is de volledige uitspraak van het Internationale Gerechtshof.

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin.

Beluister Het Geheugenpaleis, de wekelijkse podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis. Nu: een extra parlementair kabinet.