Is het echt de oorlog van Poetin alleen of toch die van Rusland?

Don’t let’s be beastly to the Germans

Is het echt Poetins oorlog of zijn het daadwerkelijk de Russen die proberen Oekraïne een kopje kleiner te maken? Het behoort tot de goede toon onze afkeer en woede te beperken tot de nieuwe tiran in het Kremlin. Zijn eigen volk is net zo goed slachtoffer als de onverschrokken Oekraïners die met door ons verschafte stingers de ene na de andere tank onschadelijk maken. Straat voor straat verdedigen zij hun heilig grondgebied. Onze harten zijn met hen net als met de Russen die onder het schrikbewind daar geen kant op kunnen.

In de NRC doet Hubert Smeets dat af als naïef idealisme. Hij wijst op de stijgende populariteitscijfers van Poetin en de beperkte omvang van de protesten. Meer dan tienduizend arrestaties klinkt mooi maar de bevolking van Rusland telt 143 en een half miljoen inwoners.

Dat plaatst de meedogenloze oorlog tegen 44 miljoen Oekraïners in een ander licht. Je denkt dan eerder aan de Wehrmacht die met niets ontziend geweld kleine naties overweldigt. Niks Poetins oorlog. Rusland is een agressieve mogendheid die je alleen maar kunt afschrikken met duizelingwekkende economische macht en een even duizelingwekkende bewapeningswedloop.

Het betoog van Hubert Smeets doet denken aan een debat dat tijdens de eerste jaren van de Tweede Oorlog in Engeland woedde. Waren alleen Hitler en zijn nazi’s verantwoordelijk voor wat er gebeurde of maakten alle Duitsers deel uit van een kwaad dat te vuur en te zwaard besteden moest worden? De uitkomst van dit debat had grote gevolgen voor de manier waarop oorlog gevoerd werd. Als alle Duitsers schuldig zijn, is het gewettigd hun steden plat te gooien op de manier van Hamburg, waar een door de RAF veroorzaakte vuurstorm in één nacht dertigduizend levens eiste.

Destijds hadden links en een aantal vooraanstaande geestelijken de neiging de gewone Duitsers als medeslachtoffers van Hitler en de nationaalsocialisten te zien. Als na de overwinning een politieke zuivering had plaats gevonden, dan konden de Duitsers weer als gelijkgerechtigden worden opgenomen in de gemeenschap van vrije volkeren. Nu ik dit lees, komt mij een artikeltje voor de geest dat – meen ik – tijdens de hongerwinter geplaatst werd in het illegale Trouw. Kan ook het Parool zijn. Hoe dan ook: de auteur meende dat het Duitse volk eerst een periode van reclassering diende door te maken.

Rechts had weinig geduld met deze menslievende houding ten opzichte van wat in hun kring slechts moffen waren. Lord Robert VanSittart, voormalig diplomaat en auteur schreef een heel boek Black Record Germans Past and Present, waarin hij betoogde dat de Duitsers nooit gedeugd hadden. In 1943 schreef hij: “Naar de mening van de auteur is het een illusie om een onderscheid te maken tussen het Duitse, rechts, midden of links, of de Duitse katholieken of protestanten, of de Duitse arbeiders of kapitalisten. Zij zijn allemaal hetzelfde en de enige hoop voor vrede in Europa is een vernietigende militaire nederlaag, gevolgd door enkele generaties heropvoeding onder controle van de Verenigde Naties”. Tot zijn dood in 1957 bleef Lord VanSittart de Duitsers wantrouwen.

De toneel- en liedjesschrijver Noel Coward deed ook een duit in het zakje. Hij gaf de vrienden van Duitsland van onder uit de zak in zijn enorme hit Let’s not be beastly to the Germans.

Uiteindelijk hebben de Duitsers hun huid kunnen redden omdat zowel de Amerikanen als de Sovjets hun inbreng nodig hadden bij het voeren van hun Koude Oorlog. Zo kreeg West Duitsland een democratisch bestel en een Wirtschaftswunder. De DDR werd een communistische modelstaat. In zijn tijd als spion te Dresden zal Poetin ongetwijfeld verbaasd hebben gestaan over de grote welvaart die hij om zich heen had en hoe – om met de woorden van mijn vader zaliger te spreken – het wel leek of de moffen de oorlog gewonnen hadden in plaats van de geallieerden.

Het is de vraag of een discussie over de inherente karaktertrekken van volkeren wel zo zinnig is. Of je er in een situatie als de onze van het moment veel voor koopt. Je kunt nu de Russen niet over een kam scheren, net zo min als de Duitsers destijds. Van belang is slechts de volgende vraag: hoeveel mensen zijn bereid een oorlogsleider te gehoorzamen? Het gaat om hun daden, niet hun denken. Van de soldaten, van de ambtenaren, van de politieagenten die de dissidenten opsporen en uit hun huizen halen, van allen die een rol spelen in het onderdrukkingsapparaat. Van de verklikkers vooral. Je zult zien hoe iedereen na de val van Poetin om strijd zal verklaren altijd al geweten te hebben dat dit niet goed kon aflopen.

Beluister Noel Coward die zelf zingt Don’t let’s be beastly to the Germans:

Hier de tekst. 

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin.

Beluister Het Geheugenpaleis, de podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis.

cc-foto: Global Panorama