De opiniesite van BNNVARA met actueel nieuws en uitgesproken meningen

Internetintellectuelen

Opinie

•

22-07-2013

•

leestijd 5 minuten

•

53 keer bekeken

•

Een paar maand geleden kondigde ik mijn afscheid als opiniemaker van Joop aan, maar deed tegelijk de belofte dat ik zou terugkeren en dat u daarom in mij moest blijven geloven. Met deze actie plaatste ik mijzelf in een lange traditie, die van Jezus Christus, koningin Wilhelmina en Arnold Swarzenegger (‘I’ll be back’), maar ook die van Peter Breedveld, Jan Bennink, Bert Brussen en Blondemevrouw. Reden van mijn afscheid was niet dat mijn werk op aarde erop zat, de Duitsers ons land waren binnengevallen of dat ik uitgescholden en bedreigd werd op internet. Ik was opiniemoe. Moe was ik van de vele zinloze discussies, die uiteindelijk nergens over gingen en ook nergens naartoe gingen. Moe was ik ook van mijzelf, omdat ik mij soms op de stroom liet meedrijven. Ik wilde mijzelf weer terugvinden, ik wilde weer de intellectueel worden die ik mij verbeeldde te zijn.

Het begrip ‘intellectueel’ is ontstaan tijdens de zogenoemde Dreyfus-affaire, die Frankrijk tussen 1895 en 1906 in de greep hield. De joodse officier Alfred Dreyfus werd (zo bleek later) ten onrechte beschuldigd van spionage en in 1895 tot levenslang veroordeeld. Er rezen echter al snel twijfels over de rechtsgang. Het bewijs rammelde aan alle kanten. Dreyfus was veroordeeld omdat hij jood was.

Op 13 januari 1898 verscheen in de krant L’Aurore de beroemde aanklacht J’accuse van Émile Zola, een open brief aan de Franse president, waarin Dreyfus werd verdedigd en het leger gehekeld. Een dag later publiceerde L’Aurore een petitie, ondertekend door vele vooraanstaande schrijvers en wetenschappers, waarin heropening van de zaak-Dreyfus werd bepleit. Uiteindelijk slaagden ze in hun opzet. Dreyfus werd in 1899 vrijgelaten en in 1906 in zijn eer volledig hersteld.

Conservatief Frankrijk – een verzameling van antisemieten, militaristen, nationalisten en orthodox-katholieken – was tijdens de affaire heilig van Dreyfus’ schuld overtuigd. Zola en zijn medestanders werden voor ‘intellectuelen’ uitgescholden. In zijn artikel ‘Het protest der intellectuelen’ hekelde de nationalistische schrijver Maurice Barrès ‘deze personen die zich voor intellectuelen uitgeven’, maar die ‘in feite deel uitmaken van het afval dat de samenleving produceert bij haar pogingen een elite te scheppen’. In 1902 werkte Barrès zijn definitie van intellectueel uit: ‘een individu dat ervan overtuigd is dat de maatschappij op logica berust en er onkundig van is dat deze berust op noodzakelijkheden die ouder zijn en misschien vreemd zijn aan het menselijk verstand.’ Het moest volgens Barrès draaien om natie, ras, bloed en de heilige grond van ‘La France éternelle’. Vertaald naar onze huidige context: intellectuelen waren linkse principeneukers, Gutmenschen uit de Grachtengordel die blind waren voor de inzichten van Henk en Ingrid en niet geloofden ‘Nederland mijn Vaderland’.

Intellectuelen zijn dus mensen die zich in het publieke debat mengen met een rationele blik, wars van alle dogmatiek en misplaatste romantiek, met als doel de discussie verder te brengen. Het eeuwige dilemma van de intellectueel is of hij moet kiezen voor engagement of voor distantie. Moet hij zich overal mee bemoeien en desnoods de barricaden opgaan, of moet hij vanuit zijn ivoren toren de opstand der horden aanschouwen?

Het gevaar van te veel engagement is dat je jezelf daarin verliezen kunt, schotschriften en tweets gaat tikken van een bedenkelijk niveau en standpunten gaat verdedigen waar je eigenlijk niet achterstaat, omdat die nu eenmaal bij je clubje horen en de andere club het tegenovergestelde vindt. Dit was eigenlijk al zo tijdens de Dreyfus-affaire. De Franse schrijver Paul Valéry wilde Dreyfus niet steunen omdat hij een hekel had aan Anatole France, één van de medestanders van Zola. Een beter voorbeeld is echter de Franse schrijver en filosoof Jean-Paul Sartre. Deze twintigste-eeuwse intellectueel weigerde zich kritisch uit te laten over communistische dictaturen. Dat wilde hij niet zozeer omdat hij een voorstander was van repressieve regimes, maar omdat hij wilde vasthouden aan het gelijkheidsideaal en rechts Frankrijk (de andere club) niet in de kaart wilde spelen. Het gevolg is dat Sartre tegenwoordig nauwelijks meer serieus genomen wordt, wat trouwens ook te maken heeft met het feit dat zijn filosofie een slap aftreksel is van die van Martin Heidegger, de-filosoof-van-de-streepjes.

Het gevaar van te veel distantie is dat je het contact met de hedendaagse werkelijkheid te veel verliest. Een goed voorbeeld van een intellectueel die te veel distantie in acht nam is de Nederlandse historicus Johan Huizinga, vooral in zijn boek In de schaduwen van morgen uit 1935. Huizinga schreef een cultuurkritisch manifest waarin hij de tijdgeest hekelde en een lans brak voor de hogere cultuur van de bourgeoisie. Over de opkomst van totalitaire ideologieën, zoals het fascisme en het communisme, liet Huizinga zich niet al te concreet uit. Het bleef bij een klaagzang over de cultuur van zijn tijd. Hij keerde zich onder meer tegen het vooruitgangsgeloof, de verzaking van het kennisideaal en het verval der morele normen. De socialistische intellectueel Jacques de Kadt moest niets van Huizinga’s gebrek aan engagement hebben. Hij typeerde In de schaduwen van morgen als ‘deftigheid in het gedrang’. Huizinga’s neef, de antifascistische denker Menno ter Braak, deelde De Kadts kritiek. Huizinga zou “met als zijn professorale instincten” vastzitten “in het burgerlijke kapitaalbegrip van de ‘geest’ als een hoopje cultuur voor de Leidse academische stand”.

In deze digitale tijden kennen we de opkomst van de ‘internetintellectuelen’ (bij dezen vraag ik patent aan op dit begrip, zodat ik ook de geschiedenisboekjes haal), stukjesschrijvers die zich via opiniewebsites, blogs, Twitter en andere sociale media laten gelden als slijpstenen voor de geest. Hierbij moeten we onder andere denken aan de Joop-goden Francisco van Jole, Han van der Horst en Bart Schut, het koningskoppel Peter Breedveld en Hassnae Bouazza van Frontaal Naakt, de GeenStijlbrothers Bert Brussen en Bas Paternotte, de liefdevolle linkslieden Marcel Duyvestijn en Miko Flohr, de wijze heren Willem Minderhout en Jan Dirk Snel en last but not least Jeroen Mirck, bekend van het werkwoord jeroenmircken, wat betekent ‘het jezelf op internet in de markt zetten’ (het heeft de Dikke Van Dale nog niet gehaald maar dat komt nog).

Het verschil met gewone intellectuelen is dat we internetintellectuelen in de eerste plaats kennen van internet, en dan pas van hun stukken in andere media. Ze communiceren anders en bereiken een ander publiek. De tegenstelling tussen engagement en distantie speelt echter ook op internet. Waar Peter Breedveld een jihad voert tegen de journalist Joost Niemöller, de Maurice Barrès van onze tijd, daar schrijft Willem Minderhout op De Leunstoel (what’s in a name?) een ‘Ode aan de spreeuwspleet’ en over ‘Jacques Brel en de verdwenen hondenschaduw’.

Wat maakt iemand tot een goede internetintellectueel? Je moet schipperen tussen Scylla en Charybdis, maar zoals bij zo veel dingen ligt de waarheid denk ik het midden. Als je te veel polemieken leest van opiniemakers die zich ideologisch helemaal hebben ingegraven heb je opeens behoefte aan stukjes over spreeuwspleten en hondenschaduwen, terwijl polemisten aan de andere kant je helpen om van je lusteloosheid en verveeldheid af te komen. Een combinatie, waarin het positie van allebei worden verenigd, heeft echter mijn voorkeur. Omdat het schrijven van een J’accuse, een Aan het Volk van Nederland, een Max Havelaar of een Ganz unten (Ik Ali) niet betrekkelijk eenvoudig is en, dat is ook belangrijk, er zich een belangrijke gelegenheid moet voordoen, zal ik wat minder vaak dan voorheen in de pen klimmen. Ik hoop dat ik u met dit epistel wel wat meer inzicht heb gegeven in de Ewout Klei 2.0.

Meer over:

opinie, media

Praat mee

onze spelregels.

0/1500

Bedankt voor je reactie! De redactie controleert of je bericht voldoet aan de spelregels. Het kan even duren voordat het zichtbaar is.

Reacties (15)

Sorteren op:

Tealc222 jul. 2013 - 8:34

--Conservatief Frankrijk - een verzameling van antisemieten, militaristen, nationalisten en orthodox-katholieken-- Dat soort mensen zijn er nog steeds en zijn machtiger geworden met een nieuwe ZONDEBOK.. P.S. interessante stuk..

WendyB222 jul. 2013 - 8:34

Het lijkt me dat de oppervlakkigheid en het populisme wat internet als medium onvermijdelijk met zich meedraagt niet zo heel anders is als het karakter van het medium pamflet in die tijd. Pamfletten uit die tijd moesten het ook hebben van kretologie en Godwins om toch maar vooral de aandacht te trekken. Anderszijds, opiniestukken die wat al te inhoudelijk en diepgaand zijn lopen het risico alleen nog gelezen te worden door de eigen achterban die evengoed al was overtuigd van de boodschap van het stuk.

hannogroen22 jul. 2013 - 8:34

'bij dezen vraag ik patent aan op dit begrip,' Als 'internetintellectueel' zou je toch moeten weten dat je alleen op technische uitvindingen patent kan aanvragen.

Jansen & Jansen22 jul. 2013 - 8:34

[Wat maakt iemand tot een goede internetintellectueel?] Nou, een hele rits aan eigenschappen. Eén wil ik er wel voorzeggen. De persoon afficheert zichzelf niet als intellectueel, ook niet implicieet of door associatie. Misschien een ambitie voor Ewout Klei 3.0?

clara5122 jul. 2013 - 8:34

Ik leer hier allemaal dingen waarvan ik niets wist. Dat je Swarzenegger zo schrijft, dat het begrip 'intellectueel' alleen verbonden mag worden aan de betekenis die Barres eraan gaf (terwijl de intellectuelen zelf daarover een fikse polemiek voerden, lees het geweldige boek van Jacques Julliard), dat de betekenis die Barres eraan gaf door Klei in één moeite door wordt getransponeerd naar nu en door hem -best een beetje vals, maar een goede opiniemaker mag dat- vertaald wordt als "linkse principeneukers, Gutmenschen uit de Grachtengordel die blind waren voor de inzichten van Henk en Ingrid en niet geloofden 'Nederland mijn Vaderland' ", dat Sartre "tegenwoordig nauwelijks meer serieus genomen wordt" (bij ons op school wordt hij gewoon nog steeds gelezen, hoor), dat Huizinga "zich niet concreet zou hebben uitgelaten over het fascisme en communisme" (wat overdreven is, hij geeft er zelfs de argumenten bij, maar de andere intellectuelen waren het gewoon niet met hem eens - kijk bijvoorbeeld bij http://www.dbnl.org/tekst/huiz003gesc03_01/huiz003gesc03_01_0020.php), en na die enorme intellectuele horlepiep door de Franse geschiedenis komt de aap uit de mouw: Er zijn mannen (en een paar vrouwen) met meningen over van alles en nog wat, die in clubjes zitten die elkaar het liefst over en weer verketteren. Maakt vaak niet uit waarover. En die er volgens Klei een potje van maken wat betreft te veel distantie of te veel engagement. Of te weinig, dat kan ook. Daar is Klei zelf ook nog niet uit. Sartre zei het al, en praktiseerde het zelf trouwens ook naar hartelust: "L'intellectuel est quelqu'un qui se mêle de ce qui ne le regarde pas." Maar Klei heeft er geen zin meer in. Hij stopt ermee. Hij gaat voortaan alleen nog zijn mening geven "als er zich een belangrijke gelegenheid voordoet." En om voor het weggaan nog even in één klap met alle zogenaamde internetintellectuelen af te rekenen, noemt hij ze allemaal (nou ja, allemaal...) met naam en toenaam. Waardoor op slag een nieuwe polemiek geboren is: die van de intellectueel Klei tegenover de rest van de wereld. Minus Jeroen Mirck dan, die zich op zijn eigen weblog rot zit te lachen. http://www.jeroenmirck.nl/2013/07/intellectueel-met-poten-in-de-klei/ Ik ben benieuwd hoe dit afloopt. Voor Klei dan, bedoel ik. Hij loopt het risico dat hij zichzelf voor eeuwig heeft uitgeroepen tot de man die het beter weet dan alle anderen die het beter weten. De rest gaat gewoon door met ijverig te laten zien dat ze schrijven, en dus bestaan, ertoe doen en er helemaal bij horen. Precies de reden waarom ik zelf deze reactie schrijf, natuurlijk. Alleen ben ik helaas geen intellectueel en hoor ik nergens bij. Maar hé, je kunt in deze wereld nou eenmaal niet allemaal intellectueel zijn en ergens bij horen. C'est la vie, zouden de Fransen zeggen.

Hjalmar Hoort22 jul. 2013 - 8:34

Ik ben benieuwd naar de verhalen van Ewout 2.0! Wil graag inzoomen op een stuk in je artikel. Grotendeels onderschrijf ik het, maar dit springt er uit voor mij: "Vertaald naar onze huidige context: intellectuelen waren linkse principeneukers, Gutmenschen uit de Grachtengordel die blind waren voor de inzichten van Henk en Ingrid en niet geloofden 'Nederland mijn Vaderland'." Waarbij deze instelling toegedicht wordt aan de destijds zittende macht van de conservatieve Franse elite en machtshebbers. de Dreyfus affaire was een splijtzwam in de Franse politiek. Het leidde tot onherroepelijke radicalisatie en polarisatie. "The enduring significance of the Dreyfus Affair as a subject of historical inquiry lies in its manifest embodiment of multiple narratives and multiple strands of historical causality. It shows how longstanding beliefs and tensions can be transformed by particular circumstances and by particular individuals into a juggernaut that alters the political and cultural landscape for decades. In the interest of increasing our understanding of both past and present, the complexities of that transformation should be recognized and analyzed rather than packaged for moral or political usefulness." Dat is van Schultheiss, een historicus die over Dreyfus schreef. Je schakelt in je artikel de 'PVV mentaliteit' gelijk aan de reactie van de zittende macht in Frankrijk ten tijde van de Dreyfus affaire. Op de een of andere manier wringt dat bij mij. Kijkend naar de Dreyfus affaire als een belangrijke gelegenheid die leidde tot een J'accuse, en daarmee een langdurige splijtzwam in de politieke en maatschappelijke vorming, zoals Schultheiss stelt, ben ik benieuwd: was het J'accuse van Fortuyn, zijn dood en 9/11 niet eenzelfde serie gebeurtenissen die nu nog een splijtzwam vormen van Dreyfusiaanse proporties in de Nederlandse politiek? Fortuyn zelf was natuurlijk ook een intellectueel. Ik bekijk het dan niet zozeer in de context van links/rechts, maar meer over de lijn zittende macht/oppositie. Eerst waren deze klassieke conservatieven aan de macht, en na alles (WO2) kwamen de progressieven aan de macht. Die deden hun ding totdat de conservatieven weer een j'accuse deden, en nu lijken de rollen weer omgekeerd met Balkenende en nu Rutte. Daarmee zou je kunnen stellen dat de PVV mentaliteit zoals je hem schetst niet zozeer oorzaak is maar een gevolg van een eerdere Dreyfusiaanse gebeurtenissen. De geschiedenis herhaalt zich in verrassende nieuwe jasjes. Zoals door Marxisten vaak gesteld wordt: "Marxists interest themselves in the status of intellectuals in a number of ways: their class position, the way they form a reservoir of ideas, and in the public sphere, their ability to interpret and their potential as leaders. At the same time, intellectuals (from Karl Marx onwards) have taken an interest in Marxism from the most varied angles. A widely held view by Marxists is that intellectuals are alienated and anti-establishment. Although Marx seemed to imply in his reference to intellectuals that they are constantly engaged in an instinctive struggle with established institutions, including the state, 'such a struggle could be carried on within such institutions and in support of established institutions and against change'." Er is een instinctieve strijd met gevestigde macht bij intellectuelen. Wellicht is dat dan ook de reden dat ik er tegen aan kijk in de context van macht/oppositie, en niet zozeer links/rechts. Eind 19de eeuw, begin 20ste eeuw: dit waren de hoogtij dagen van nationalisme. Ook dit waren veelal intellectuele denkers. Het hele fenomeen van een Natie is bedacht door intellectuelen. Zo bezien vind ik je stelling tekort doen aan de werkelijkheid zoals ik hem interpreteer, maar ben zeer benieuwd naar een reactie!

1 Reactie

Ewout222 jul. 2013 - 8:34

Ik geef toe dat ik, in mijn poging tot populariseren, een beetje te gemakzuchtig was. Natuurlijk is de PVV niet een-op-een te vergelijken met de conservatieve elite van Frankrijk uit die tijd. Volgens historicus Rob Hartmans, auteur van 'Lang leve de linkse kerk' en het boek 'Vaarwel dan! Intellectuelen en hun illusies' zijn intellectuelen lastige vragenstellers. Ik vind dit wel een mooie definitie. Intellectuelen zijn dan per definitie tegendraadse mensen, die niet met de massa meegaan. Pim Fortuyn was in de jaren negentig een lastige vragensteller. Hij had in veel dingen ongelijk, maar soms legde hij ook de vinger op de zere plek. Over het afwisselen van linkse/progressieve en rechtse/conservatieve tijdgeesten is ook geschreven in het boek 'Ruimte op rechts'. Ik ben de titel van het artikel en de naam van de auteur even vergeten, maar de gedachtegang kwam hier op neer dat we in de periode 1780-1813 een progressieve tijd kenden, 1813-1848 was een conservatieve tijd, 1848-1918 een progressieve tijd, 1918-1966 een conservatieve tijd, 1966-2001 een progressieve tijd en nu leven we weer in een conservatieve tijd. Menno ter Braak was als atheïstische denker ten tijde van de verzuiling een intellectueel, Karel van het Reve en J.L. Heldring waren dat als sceptische realisten in een idealistische, progressieve tijd en in deze populistische tijden zijn nuchtere geesten als Rob Hartmans en Rutger Bregman dat.

0 Rapporteren

[verwijderd]22 jul. 2013 - 8:34

"Wat maakt iemand tot een goede internetintellectueel?" Als ik het rijtje namen dat je opsomt bekijk, lijkt me de eerste voorwaarde dat de internetintellectueel in niets op een intellectueel 1.0 mag lijken maar eerder een soort zelfbenoemde koning eenoog moet zijn.

2 Reacties

techneutje222 jul. 2013 - 8:34

[Als ik het rijtje namen dat je opsomt bekijk, lijkt me de eerste voorwaarde dat de internetintellectueel in niets op een intellectueel 1.0 mag lijken maar eerder een soort zelfbenoemde koning eenoog moet zijn.] Jij voldoet aan die voorwaarde Piet!

0 Rapporteren

lembeck22 jul. 2013 - 8:34

In dat rijtje mis ik Heintje Davids... Ik hoef geen intellectueel te zijn toch om mijn mening te geven? En waar ik kennis van heb, om die kennis te gebruiken?

0 Rapporteren

HanvanderHorst122 jul. 2013 - 8:34

Je moet volgens mij nog een stuk schrijven naar aanleiding van Julien Benda's Verraad der Klerken {La trahison des clercs". Dat past wel als je het over intellectuelen en publieke discussies wilt hebben.

1 Reactie

Ewout222 jul. 2013 - 8:34

Dank Han. Ik zag je reactie net. Het boek zet ik op mijn steeds langer wordende lijst van nog te lezen boeken.

0 Rapporteren

Beisser22 jul. 2013 - 8:34

Interessant stuk. Ook de reactie van Hjalmar Hoort. Ik beschouw mezelf als niet intellectueel en niet erudiet, maar ik kon het goed volgen. Bovendien worden mijn eigen denkbeelden mooi onder woorden gebracht, veel mooier dan ik zelf zou kunnen. Er is alleen 1 punt waar ik (al langer) moeite mee heb: Het gemak waarmee iedereen 'links' en 'progressief' aan elkaar koppelt tegenover het koppel 'rechts' en 'conservatief'. Volgens mij staan deze begrippen los van elkaar, dwz progressief' en 'conservatief' staan natuurlijk tegenover elkaar en 'links' en 'rechts' ook, maar 'links' is niet automatisch 'progressief en 'rechts' niet 'conservatief' Voor zover ik weet komen de termen 'link' en 'rechts' uit het Britse parlement (het moet het Lagerhuis geweest zijn) waar de meer sociaal -democratisch denkende parlementariërs de bankjes aan de linkerkant van de zaal bezetten en de meer elitair, in maatschappelijke standen denkende rechts zaten. Letterlijk dus. Volgens mij was Karl Marx een sociaal denkende, idealistische nieuwlichter. Hij wilde de samenleving veranderen, verbeteren. Links-progressief dus. En Lenin in het begin misschien ook. Maar later, toen hij de macht eenmaal had, wilde hij die houden. De status quo handhaven. Conservatief dus. En zijn opvolgers nog erger, maar ze bleven, in naam althans, socialistisch, 'links' dus. De communistische dictaturen vanaf Lenin in het begin van de 20e eeuw tot en met het huidige Noord Korea en Cuba zijn m.i. conservatief links. De neo-liberalen van 30 - 35 jaar geleden, onder leiding van Reagan en Thatcher wilden ook de samenleving veranderen. De 'socialistische' verzorgingsstaat ombouwen tot een kapitalistische samenleving waarin ieder vanuit zijn eigen al dan niet gunstige startpositie zelf verantwoordelijk was voor zijn leven. Rechts-progressief dus. Nu ze de macht hebben en het failliet van hun ideologie zichtbaar wordt, doen ze er alles aan om de status-quo te handhaven. conservatief rechts dus. Ik vind dus dat je de termen 'links' en 'rechts' en 'progressief' en 'conservatief' niet zomaar aan elkaar kunt plakken of door elkaar gebruiken. Ik ben nieuwsgierig naar de mening van onze internetintellectuelen m.b.t deze redenering.

2 Reacties

Hjalmar Hoort22 jul. 2013 - 8:34

Ja mee eens. Ze zijn niet zomaar aan elkaar te koppelen. dit gebeurt vooral van oudsher. Vooral in de hedendaagse tijd vind ik de termen in zijn geheel losgekoppeld van elkaar, maar vroegah waren ze wat makkelijker te onderscheiden toen er nog een veel duidelijkere uppercrust en ongewassen massa was. De sociale en economische mobiliteit is ook veel vluchtiger en troebeler. Alles beweegt sneller, en meer diffuus. Zo ook termen als progressief en conservatief.

0 Rapporteren

JoopSchouten22 jul. 2013 - 8:34

'Ik vind dus dat je de termen 'links' en 'rechts' en 'progressief' en 'conservatief' niet zomaar aan elkaar kunt plakken of door elkaar gebruiken.' Exact vriend. Het is 'Politiek van het mindere Kwaad': Hier een onderzoek met feiten over de gedachtekronkels van de PvdA.: http://merijnoudenampsen.org/2013/02/20/de-politiek-van-het-mindere-kwaad/ Zo is er nog veel meer die jouw en mijn zienswijze kunnen onderbouwen met harde argumenten. Wat het woord 'intellectueel' aangaat.: Voor mij het betekend het 'belezen'. Meer niet. Aangezien niet alles wat geschreven staat getoetst is aan de praktijk, blijft veel nog onduidelijk is en zijn misvattingen snel gemaakt. Ik maak ze ook. Daarom probeer ik zoveel als mogelijk empirische bewijzen te verzamelen om te corrigeren wat ik vroeger dacht (...). Ook geldt dat ik niet alles begrijpen kan. Mijn taalkennis sucks en wiskunde gaat mij veelal boven mijn pet. : ) Panta Rhei.

0 Rapporteren