Influencers maken van hun levensverhaal een suikerspin

Biografieën worden al eeuwen ingezet voor verschillende doeleinden. Denk aan verbinding met elkaar door (h)erkenning en inspiratie. Aan identiteitsvorming en transgenerationele transmissies van tradities, normen en waarden. Aan religieuze transmissies en Godsbeleving. En aan verandering en geschiedschrijving. Zoals bij mij mijn drijfveren voor functionele memoires, in de vorm van autobiografie, manifest en vrouwengeschiedenis, Exodus uit de vuurtoren. In deze tijd devalueren we echter de kracht van dit biografische genre. Laat me uitleggen hoe dat komt.

Van kinds af aan werd ik geraakt door biografieën. Niets heeft me meer kracht gegeven dan de getuigenissen van mensen die een held in hun eigen verhaal zijn en hun proces rauw hebben opgetekend. Geboeid door hoe mensen in elkaar zitten, wat hun onzichtbare intenties en attitudes zijn en hoe die zaken concreet worden vanuit hun gedrag, heb ik honderden biografieën bestudeerd.

Biografieën van mensen die uit gesloten gemeenschappen zijn gestapt en door uiterst ingrijpende overwegingen, strijd, dwang en beslismomenten zijn gegaan, zowel in hun innerlijke als uiterlijke wereld. Uit mijn eigen leven gegrepen, omdat ik dit heb doorstaan: op zoek naar autonomie, vrijheid en een integer leven volgens een eigen blauwdruk.

Door die werken door te nemen, onderschrijf ik hoezeer ze verbinden in plaats van uiteendrijven. Analyse biedt immers inzichten en hoop voor humanitaire vooruitgang. Ten minste, als we die sporen uit de geschiedenis niet uitgummen en naar de verworven inzichten handelen. Dat is immers de kracht van dit dienstbare genre.

Verschillen tussen biografieën en hoe waarheidsgetrouw de geschiedschrijving is, zit hem in het feitenmateriaal dat verzameld is. In de gedachte- en waardesystemen die de beschrijving van het leven kleuren en de feiten context bieden. In het leidende mensbeeld, het draagvlak voor het genre, de hoeveelheid vergelijkbare biografieën in omloop en in zaken zoals de gehanteerde stijl en taal.

In Nederland zijn we altijd bescheiden geweest als het gaat om zulk soort persoonlijke getuigenissen. Had ik mijn autobiografie bijvoorbeeld in Amerika uitgebracht, dan had ik er meer collectieve waardering en begrip mee vergaard voor de verandering en geschiedschrijving die ik ermee beoog. En Amerika is bij uitstek het land van de helden in het eigen verhaal. Van persoonlijke expressie als dienstbaarheid aan het collectieve. Van parrèsia. Van vrijheid om niet binnen het stramien van één carrièrepad te blijven bewegen.

In Nederland hebben we een binnenshuisbeschaving, enigszins Calvinistisch soms, met een sterk burgerlijk karakter. Wie boven die burgerlijkheid uitstijgt met een biografie, wordt soms publiekelijk geweerd. Dat weerhoudt mensen hier massaal om zich eraan te wagen. IJzersterk in de schoenen staan en bestand blijven tegen de wind: ik weet er iets van, terwijl ik geeneens een BN-er ben. En voorspellen waar die wind vandaan gaat komen, kan niet.

Wat gelukkig onze hedendaagse blik op biografieën wel kenmerkt, is dat we begrijpen dat er altijd een reductie van de werkelijkheid optreedt. We snappen dat we nooit iemands volledige leven te zien krijgen, maar slechts een aantal verhalen over dat leven. Dat biografieën accenten en een essentie kennen. Dat ze niet hiërarchisch of chronologisch hoeven te zijn. Kortom, dat ze een nabootsing zijn van deeltjes uit de werkelijkheid.

Zoals ik me uitdruk over Exodus uit de vuurtoren: dat ik slechts functionele scènes uit de eerste twintig jaar van mijn leven heb gebruikt, omwille van het manifest als klokkenluider en activiste. Dat ik de positieve en negatieve zaken uit die eerste twintig jaar zie zoals ze zijn, in de juiste verhouding tot elkaar.

Maar spijtig genoeg hebben we te maken met een groot verlies van de letteren onder de massa. Goed, Gen-Z leest weer meer dan bijvoorbeeld Gen-Y, maar dan weinig biografieën. Die zijn namelijk overgenomen door de persoonlijke verhalen van de influencers, die op doordachte wijze – soms met vakkundige teams, ervoor zorgen dat mensen minder aan offline proza beginnen. Ik gun ieder z’n onderneming en plezier, maar met de tradities van biografieën zoals sommigen wel zullen kennen uit de literatuurwetenschap en met zuivere vertelling heeft dit niets te maken.

Want influencers handelen in een tijd van medialisering, waarbij ze persoonlijke wissewasjes delen om te groeien in volgers, bereik, interactie, geld, imago en branding. Ze voeren daar toneelstukken voor op, want hun persoonlijke verhalen moeten breed besproken worden. Ze stemmen die verhalen voor maximale distributie en engagement op de sociale mediakanalen af. Ze posten op specifieke tijden, om aan de verwachtingen van de volgers te voldoen. En ze zetten zelf de datamachine van kunstmatige intelligentie in, bijvoorbeeld analyse en automatisering.

Dus wemelt het van de snackbare, multimediale verhalen. Het zijn net kunstwerken van suikerspin. Ze ogen aantrekkelijk en doen onze tijd, energie, geld en levenskracht af. Maar ze laten ons vaak met een nog grotere honger naar diepgang en wijsheid achter dan voordat we ze consumeerden. Terwijl het dienstbare genre van biografieën juist voedt.

Door dat commerciële Darwinisme van gezien en gehoord worden, wordt de kracht van biografieën gedevalueerd. Want persoonlijke verhalen zijn ingeperkt tot doordachtheid. Niet te doen voor biografen die de oorsprong van biografieën juist willen eren, of die aan l’art pour l’art willen doen.

Nou verzuipen de biografen van nu zich in het activisme, omdat er nog zoveel verbetering en verzoening nodig is. Dus als we biografieën lezen, dan vaak wel deze variant. Dat vind ik dan wel weer grappig om te zien. En natuurlijk blijft de variant van bekende sensaties, bijvoorbeeld artiesten, het ook goed doen. Langzamerhand krijgen we echter ook genoeg van al dat activisme, waardoor we te snel dat wat verbindend is, veroordelen tot polariserend en andersom. Dat beïnvloedt hoe we naar de biografieën kijken die bij deze beweging horen.

We lijken te vergeten dat we in het huidige tijdperk zijn beland, omdat levens van bepaalde groepen er lang minder toe deden. En nog steeds blijven we mensen schaamteloos cancellen. Harmonie, gunning, kansrijkdom, schroom en rechtvaardigheid zijn niet voor iedereen de realiteit van hun bestaan. En vooringenomenheid wordt soms nog uiterst bewust gekoesterd.

Overigens is activisme en klokkenluiden me zo gemakkelijk afgegaan, dat we bijna vergeten dat er een discrepantie bestaat tussen wie ik ben en waar ik in het leven sta en wat we van mijn pen lezen. Mijn woorden zijn wapens, maar ik ben een volwaardig persoon. En noem me nooit influencer. Noem me een stem.

Bij zo’n biografie horen in mijn geval ook spullen die symbool staan voor dit manifest. Momenteel spreek ik met een paar instituten om die attributen permanent onder te brengen, waaronder een poppenhuis dat zo’n achttien jaar geleden zowel in een tentoonstelling van het Stedelijk als het Rijks Museum heeft gestaan.

En ik partner met wetenschapper Nella van den Brandt voor haar historische onderzoek naar vrouwen die religie en gesloten gemeenschappen in Nederland en het Verenigd Koninkrijk hebben verlaten. Ze zet mijn getuigenissen en inzichten om in dienstbare conclusies. Kijk, ook dat is de kracht van biografieën.

Haar onderzoek is overigens niet door eigen middelen gefinancierd, noch omwille van zelfprofilering opgezet, of middels netwerkcorruptie en nepotisme tot stand gebracht. Haar onderzoek aan het Centre for Trust, Peace and Social Relations van de Coventry University wordt immers gefinancierd door de Europese Unie, the Marie Skłodowska-Curie Individual Fellowship om precies te zijn. Omdat haar geschiedkundige dienstbaarheid voor zich spreekt. Kortom, the real deal.

Nu is er dan eindelijk een nieuwe tijd voor me aangebroken. Een tijd waarin ik aan andere dingen werk, waarover later vanzelf meer. En toch blijf ik iedereen vol hartstocht aanraden om meer biografieën te lezen, omdat die verbinden. De makers van nu blijf ik aanraden om meer aan zuivere vertelling te doen. Dat zal me niet altijd lukken. Ach, op mijn graf zal ooit staan: ze leefde een zuiver leven. Dat ging ook gepaard met veel verlies. La fin de cette histoire.

cc-foto: Ton Nolles