In je eentje houd je de opwarming niet tegen

Zouden de bewoners van de Malediven ’s avonds bidden voor Angela Merkel? Zouden de Soedanezen zich druk maken om het anti-Europese populisme van Wilders en de ware Finnen? Zouden de bewoners van de rivierdelta in Bangladesh een klein vreugdedansje hebben gedaan vanwege de bereidheid van het IMF om Italië miljarden te lenen? Waarschijnlijk niet. Toch is de oplossing van de eurocrisis ook voor hen van levensbelang.

De politieke toekomst van Europa is namelijk bepalend voor de mogelijkheden om de opwarming van de aarde te beperken tot 2 graden. En dat is essentieel voor Bangladesh, Soedan en de Malediven. Zij betalen de prijs voor de klimaatverandering. Bangladesh krijgt te kampen met meer overstromingen als gevolg van heftige regens. Soedan met extra droogte en de Malediven dreigen te worden bedolven onder de golven van een stijgende zeespiegel.

Het verband tussen de euro en het klimaat is niet onmiddellijk duidelijk. Met een cynisch gevoel voor humor kan je zelfs het omgekeerde beweren. Als de euro ten onder gaat, stevent de wereld af op een recessie en dus op een vermindering van de uitstoot van CO2. Toch vrees ik dat een ondergang van de euro rampzalig is voor de Malediven.

In zijn boek ‘Het Groene Optimisme’ maakt Wijnand Duyvendak de balans op van 25 jaar klimaatbeleid. Hij trekt geen vrolijke conclusie. In die vijfentwintig jaar zijn veel rapporten geschreven en convenanten gesloten, maar is weinig bereikt. De uitstoot van CO2 is in Nederland tussen 1990 en 2010 met 14 % gestegen. De grootste oorzaak is het collectieve actieprobleem. Geen enkel land kan in zijn eentje de opwarming van de aarde tegenhouden. Maar omdat internationale samenwerking zo moeilijk is, wacht elk land tot andere landen ook bewegen. Zo blijven we in de woorden van Duyvendak ‘elkaars gevangene’.

De deze week gestarte klimaatconferentie in Durban vormt daarvan een pijnlijke illustratie. Europa wil alleen een verlenging van het verdrag van Kyoto als ook China en de Verenigde Staten zich vastleggen op een reductie van de uitstoot. Als zij weigeren, gebeurt er niks. Zonder internationale afspraken verschrompelt ook nationaal klimaatbeleid. Dat leidt immers al snel tot een aantasting van de economische concurrentiepositie.

Klimaatbeleid dat ten koste dreigt te gaan van burgers of bedrijven, wordt steevast gestaakt, zo heeft Duyvendak ontdekt. En zo kan het dat er na 25 jaar klimaatpolitiek nog steeds miljardensteun gegeven wordt aan fossiele brandstoffen, zoals de grootverbruikerskorting op gas voor bedrijven.

De opwarming van de aarde kan alleen getemperd worden als er een complete omslag plaatsvindt, met nieuwe technologie (zon, wind, biomassa) en een andere economie. Hoe minder technologische doorbraken er komen, hoe meer het zal moeten komen van een beperking van consumptie. Wie hecht aan onze levensstijl doet er dus goed aan de technologische vernieuwing te stimuleren. Duyvendak laat zien dat dit niet lukt met tijdelijke subsidies (Nederland heeft meer regelingen gehad om groene energie te steunen dan de Denen, maar met minder succes). Groene energie komt er pas als de vervuiler moet betalen. Pas dan leggen fossiele brandstoffen het af tegen schone energie. Maar zonder internationale afspraken leidt het principe van de vervuiler betaalt tot economische zelfverminking.

Zulke internationale afspraken over de beperking van de CO2-uitstoot zullen niet worden gemaakt in Durban. De grootste optimisten hopen dat er in 2015 alsnog een akkoord komt. Maar één ding is zeker. Als de eurozone uit elkaar klapt, is de kans op zo’n akkoord helemaal verkeken. Het leidt ertoe dat Europa zich nog meer naar binnenkeert. De nationale politieke verkaveling leidt eerder tot concurrentie tussen landen dan tot internationale samenwerking. Het wordt ieder voor zich en na ons de zondvloed. En voor de Malediven betekent dat letterlijk een zondvloed.

Europa staat nu symbool voor machteloosheid. De Europese leiders kunnen zelfs een urgent probleem als de eurocrisis niet oplossen. Voor de tempering van de klimaatcrisis je heil zoeken bij Europa lijkt dan ook een recept voor ellende. Maar zonder Europese samenwerking staan Europese landen nog machtelozer tegen een mondiaal probleem als de opwarming van de aarde. En vergeleken bij multilaterale onderhandelingen lijkt Europa bijna een wonder van daadkracht. Een sterk Europa kan ook China en de VS onder druk zetten, dat lukt individuele Europese landen nooit. De paradox is dat Europa een machteloos gevoel geeft, maar dat we zonder Europa machtelozer zijn. Het is daarom te hopen voor de inwoners van Bangladesh, Soedan en de Malediven dat de eurocrisis wordt bedwongen. Misschien moeten de bewoners van de Malediven toch maar een schietgebedje prevelen voor Merkel: “help ons, red de Euro.”

Lees ook Wijnand Duyvendak:  Pijnlijke stilte rond klimaattop in Durban