Illusie dat het de goede kant op gaat met de wereld is nu wel voorbij

De wereld staat in brand. Daarover is denk ik geen discussie meer mogelijk. Tot voor kort was die discussie er nog wel, waren vele mensen nog van mening dat het de goede kant op ging met de mensheid en de planeet, maar nu overal het geweld oplaait en de ellende zichtbaar wordt, is in ieder geval deze discussie beslecht. Die-hard-optimisten zullen de gebeurtenissen blijven relativeren, maar het overgrote deel van de bevolking maakt zich inmiddels grote zorgen. De ver van onze bed show is voorbij. Vlucht MH17 plaatst ons radicaal in de realiteit. Wij leven niet geïsoleerd van de gebeurtenissen in de rest van de wereld. En al trekken we ons massaal achter de dijken terug, gaan we alleen nog maar op vakantie in eigen land, dan zal een teruggekeerde jihadstrijder ons vroeger of iets later ook uit de illusie ‘bevrijden’ dat dat de oplossing zou zijn. Of anders doen 50 ‘gewone’ doden door een resistente bacterie dat wel. Om maar een van de andere problemen – waar we vooralsnog veels te weinig aandacht aan besteden – te benoemen.

Hoe wreed en hard de wake-up calls ook zijn, laten we in ieder geval dit momentum gebruiken om radicaal anders naar problemen te kijken en vooral daar radicaal anders mee om te gaan.

Van wie valt er iets te verwachten?

Behoefte aan leiderschap Uiteraard kijkt het volk naar de politiek. Juist in tijden van crises, is er behoefte aan leiderschap. Maar Rutte’s Amerikaans klinkende woorden ‘ We will hunt them down ‘ klinken weinig overtuigend. Als Nederland de mensen die de raket op vlucht MH17 afvuurde al ooit in handen krijgt, hetgeen niet realistisch is, dan nog is dat van beperkt belang. De daders opereerden in een complexe omgeving waarbij de persoon die op de lanceerbutton heeft gedrukt, slechts een radertje is in het grote geheel.

De woorden van Rutte klinken dan ook hol en zinloos en worden stap voor stap alweer afgezwakt. Ze waren bedoeld om tegemoet te komen aan de emoties van mensen, maar verder van weinig belang. De kans dat na het rouwen de politiek radicale beslissingen neemt, om minimaal aan de goede kant van de geschiedenis te staan, door bijvoorbeeld te stoppen met de wapenhandel met Rusland , die kans is heel erg klein. Nederland heeft veel te veel belangen in Rusland en andere landen om echt hard op te treden.

Gedrag rechtvaardigen Multinationals dan? CEO’s zullen absoluut aandringen bij overheden op een zo snel mogelijke stabilisering van de diverse conflicten. Want onrust in de wereld heeft directe negatieve impact op de omzet van multinationals. Behalve voor de wapenhandelaren dan. Hoe kijken die eigenlijk tegen zulke conflicten aan? Zijn die nu blij door de extra sales-opportunities? Ik kan er met m’n kop niet bij hoe wapenhandelaren hun gedrag rechtvaardigen.

Wellicht is het argument van ‘als wij geen wapens leveren, dan doet onze concurrent het wel’ voldoende. Zoals een moeder tegen haar zoon zou kunnen zeggen: ‘Als ik je niet geslagen had, had papa het wel gedaan.’ Maar verder is er weinig te verwachten van de CEO’s. De belangen om het huidige systeem in stand te houden zijn gewoon te groot. Zoals we zo goed kunnen zien bij de ‘afhandeling’ van de ramp in Bangladesh, waar de arbeidsomstandigheden voor de textielwerkers nog nauwelijks veranderd zijn. 1000 doden was kennelijk niet genoeg.

Fout handelen legitimeren Mijn hoop is en blijft gevestigd op het maatschappelijk middenveld. Jarenlang heeft het maatschappelijk middenveld meebewogen met de politiek en het bedrijfsleven. Zelf heb ik dat ook gedaan als directeur van Fairfood International. Totdat ik begon te beseffen dat de politiek en multinationals het maatschappelijk middenveld gebruiken om haar foute handelen te legitimeren.

Zo schermt de politiek nu met wapenverdragen die in overleg met het maatschappelijk middenveld zijn opgesteld om wapenexport naar dictatoriale regimes te verdedigen. En staan in menig jaarverslag van multinationals keurig de samenwerkingsverbanden met maatschappelijk organisaties vermeld. Maar de problemen van bijvoorbeeld belastingvermijding en arbeidsomstandigheden zijn daarmee niet opgelost. De consument kan wel met een gerust geweten haar spulletjes blijven kopen bij deze multinationals. Dat wel. Met dank aan het maatschappelijk middenveld.

Vertrouwen Het besef bij het maatschappelijk middenveld dat meebewegen met de politiek en multinationals een foute keuze is geweest begint langzaam door te dringen. Niet alleen omdat de problemen niet opgelost worden (er is nog steeds wapenexport, externe armoede, de omstandigheden in de kledingfabrieken in Bangladesh blijven verschrikkelijk, etc. etc.), maar vooral ook omdat het volk het vertrouwen in het maatschappelijk middenveld verliest. Hetgeen nog eens versterkt wordt door de schandalen bij het maatschappelijk middenveld die nu steeds meer naar buiten komen.

Bij de huidige urgente crises, zoals de inval van Israel in Gaza, de opkomst van ISIS in Irak en Syrië, het geweld in Oekraïne, schittert het maatschappelijk middenveld door afwezigheid. Het ontbreekt hen aan legitimiteit en autoriteit. Als ze al iets roepen, zijn ze een roepende in de woestijn. Niet gehoord door politici en CEO’s, noch door haar (overgebleven) achterban.

Verandering afdwingen Het maatschappelijk middenveld doet er goed aan om radicaal de band met de burger te herstellen. Doet ze dat niet, dan zullen groepen burgers beheerst of minder beheerst veranderingen afdwingen. Daarbij zal veelal de nuance zoekraken en onnodige collateral damage worden veroorzaakt.

Laten we hopen dat de huidige wake-up calls voldoende zijn om het huidige maatschappelijk middenveld tot inkeer te laten komen, waardoor ze zich tijdig openstelt voor boze burgers, waardoor veranderingen geen losgeslagen karakter krijgen.